Dialektiek

Dialektiek (ook bekend as denkleer, redeneerkunde of die dialektiese metode) is 'n beredeneringsmetode, wat sedert antieke tye sentraal staan tot die Indiese asook Europese filosofie. Die woord "dialektiek" het sy ontstaan in antieke Griekeland, en is deur Plato gepopulariseer in sy Sokratiese dialoë. Dialektiek berus op 'n dialoog tussen twee of meer persone, wat ten spyte van die verskillende sienswyses wat hulle mag handhaaf, tog wens om die waarheid van 'n saak na te speur deur die uitruil van beskouings en oortuigings, onderhewig aan beredenering.^[1] Dit verskil van 'n debat, waarin albei partye tot hul sienswyses verbind is, en oorgehaal is om die debat in hul guns te beklink deur oortuiging of 'n bewys van hul juistheid (of van die teenparty se onjuistheid) – waarin 'n jurie of arbiter gevolglik dikwels benodig word om die saak te beslis. Dit verskil ook van retoriek, 'n spraakkuns wat hom beroep op logos, pathos of ethos. Retoriek is kommunikasie gemik op oorreding van 'n gehoor tot die aanhang van 'n spesifieke argument of aksie.

Die Sofiste het geleer dat "arête" (Grieks: ἀρετή, oftewel kwaliteit of uitnemendheid) die hoogste waarde en bepaler van 'n mens se lewenswandel was. Die Sofiste het lering verskaf in die artistieke gehalte van redenaarskap (soos ons iemand kan leer om beide te skryf en 'n treffende of motiverende monoloog te lewer), as (een) wyse waardeur iemand sy "arête" kon aandui. Hulle het redenaarskap as 'n kunsvorm aangebied, wat beide vir plesier en beïnvloeding van ander aangewend word deur die voortreflikheid van jou voordragte (in teenstelling met die gebruik van logiese argumente). (Die Sofiste se lering was dat 'n persoon moet strewe na arête in alles wat hy doen, en nié slegs in redenaarskap nie).

Sokrates het "waarheid" gehuldig as die hoogste waarde, menend dat dit ontdek kan word deur redenasie en logika in redevoering: oftewel, dialektiek. Sokrates het beredenering hooggeag, d.i. beroeping op die logiese, eerder as emosionele aansporing, as die gepaste middel tot oorreding, die ontdekking van waarheid, en as die bepaler van aksie. Vir Sokrates was waarheid, nié arête nie, die hoëre verdienstelikheid, en elke persoon sou bowenal moes strewe na waarheid as riglyn vir sy lewe. Sokrates het daarom die Sofiste en hul lering van retoriek as artistieke, emosionele redekuns teëgestaan, wat nie logika of bewyse vereis het nie.^[2] Verskillende vorme van dialektiese redenasie het in die Indosfeer en die Weste ontstaan, uit verskillende tydvakke onderskeidelik. Onder die vernaamste vorme van dialektiese redenasie is die Sokratiese, Hindoe, Boeddhistiese, Middeleeuse, Hegeliaanse, Marxistiese, Talmoediese en die Neo-ortodoksie.

1. ↑ Die Republiek (Plato), 348b
2. ↑ Vgl. Gorgias, 449B: "Sokrates: Sou jy dan gewillig wees, Gorgias, om die bespreking voort te sit, soos ons dit nou besig [dialektiek] by wyse van vraag en antwoord, en om uit te stel vir 'n ander geleentheid die (emosionele) toesprake [retoriek] wat deur Polos [‘n Sofis] begin is?"