Ensiklopedis

Die histories-filosofiese vakterm ensiklopedis verwys in die besonder na die uitgewers van die Franse Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers met 33 boekdele wat tussen 1751 en 1772 verskyn het en tussen 1781 en 1832 uitgebrei is tot 166 boekdele.

Die ensiklopedie is onder die leiding van Denis Diderot (1713-1784) en Jean Baptiste le Rond d'Alembert (1717-1783) saamgestel en was oorspronklik net daarop gemik om 'n kommersiële sukses te wees. Maar die projek het geleidelik tot 'n omvattende poging ontwikkel om die volledige kennis van dié tyd in een ensiklopedie saam te vat. Die werk is nie net in 'n anti-klerikale en anti-absolutistiese gees geskryf nie, maar sy uitgewers het ondanks die ambisieuse doelwit, wat hulle vir hulself gestel het, moeite gedoen om selfs die mees abstrakte onderwerpe vir die breë publiek verstaanbaar te verduidelik.

Baie groot denkers van die Verligtingstydperk het artikels tot die ensiklopedie bygedra soos Jean-Jacques Rousseau (1712-1778, artikels oor musiek), Voltaire (1694-1778, artikels oor gees en geskiedenis), Paul Heinrich Dietrich Baron Holbach (1723-1789, artikels oor skeikunde), Charles Montesquieu (1689-1755, artikels oor smaak), Étienne de Condillac (1715-1780) en ander.

Aangesien die Ensiklopedie en sy uitgewers 'n kenmerkende voorbeeld van die gees van die Verligting is, in dat hulle redenasie as die enigste grondslag vir kennis beskou en tegelykertyd teen die gesag van die absolutistiese staat, die kerk en die tradisionele wetenskap van hulle tyd optree, word die term 'ensiklopedis' ook algemeen gebruik om na die destydse voordenkers van die rasionalisme en filosofiese materialisme te verwys, al werk hulle nie self aan die Ensiklopedie nie.