Epidemiya

Epidemiya (yunan dilində ἐπί epi "üst, yuxarı" və δῆμος demos "insanlar" deməkdir) — İnsanın hәr hansı bir infeksion, yaxud invazion xәstәliyinin mәlum әrazidә adi (sporadik) xәstәlәnmә sәviyyәsindәn xeyli artıq yayılması, tez vaxtda geniş yayılan xəstəlik. Yaşayış yerində (ölkədə, rayonda, kollektivdə) hər hansı infeksion xəstəliyin kütləvi şəkildə yayılması. Epidemiya yerli və gətirilmə ola bilər. Epidemiya bir neçə ölkəni, qitəni və ya bütün yer kürəsini əhatə etdikdə pandemiya, birdən-birə baş verdikdə eksploziv adlanır. Epidemiya ilə mübarizə bu istiqamətdə təşkil olunur: infeksiyanı zərərsizləşdirmək və ya tamam məhv etmək (məs. taun tulyaremiya xəstəliyi zamanı gəmiriciləri qırmaq, xəstələri təcrid etmək və s.); xəstəlik törədiciləri yoluxma yolunda dizenseksiya və dizenfeksiya üsulları ilə məhv etmək; əhali arasında xəstəliyə qarşı kütləvi peyvənd etməklə immunitet yaratmaq.

İnfeksion xәstәliklәrin yüksәk yayılma sәviyyәsi bioloji vә sosial amillәrlә bağlıdır. Epidemiyanın әsasında epidemik proses, yәni infeksiya törәdicisinin fasilәsiz ötürülmәsi, hәm dә kollektivdә ardıcıl inkişaf edәn vә qarşılıqlı әlaqәli yoluxma halının fasilәsiz zәnciri (xәstәlik, bakteriyadaşıyıcısı) dayanır. Bәzәn xәstәliyin yayılması pandemiya xarakterli olur; müәyyәn tәbii, yaxud sosial-gigiyenik şәraitlәrdә xәstәlәnmәnin nisbәtәn yüksәk sәviyyәsi mәlum әrazidә uzun müddәt qeydә alına bilәr. Epidemiya xәstәliyin kütlәviliyi, xәstәliyin yoluxma yollarının ümumiliyi vә çoxluğu, inkubasiya dövründә xәstәliyin baş vermәsinin eyni vaxta tәsadüf etmәsi vә fasilәsizliyi, xәstәliyin ayrı-ayrı hallarında әrazi yaxınlığı ilә sәciyyәlәnir. “Epidemiya”. termini bәzәn infeksiya törәdicisinin yayılmasının әsas yollarını qeyd etmәk üçün istifadә olunur; mәs., süd, qida Epidemiyası, hәmçinin Epidemiyanın olub keçdiyi yer, mәs., mәktәb Epidemiyası Epidemiyanın meydana çıxmasına vә davam etmәsinә hәm tәbii şәraitdә gedәn proseslәr (tәbii ocaqlar, epizootiyalar vә s.), hәm dә, әsasәn, sosial amillәr (kommunal abadlığın, mәişәt şәraitinin, sәhiyyәnin vәziyyәti vә s.) tәsir göstәrir. Xәstәliyin xarakterindәn asılı olaraq Epidemiya dövründә yoluxma, әsasәn, qida vә su qәbulu zamanı (dizenteriya vә qarın yatalağında), havadamcı yolu ilә (qripdә), transmissiv yolla (malyariya vә yatalaqda) ola bilәr. Epidemiyanın öyrәnilmәsi, onunla mübarizә üsullarının işlәnib-hazırlanması ilә epidemiologiya mәşğul olur.