Rabies

An rabies (IPA: /ˈreɪbiːz/, hale' sa Latin: rabies, "karungawan") sarong natnat na paggatok kan hutok kan tawo asin sa mga ibang hayop na may dugong-mainit ^[1]. Enot na sintoma iyo an kalentura asin paghuto-huto sa lugar na kinagatan o kun saen nagduta an rabies huli sa pag'olakit. An kamugtakan na ini sinusundan nin mas grabeng sintomas arog kan pagkibig-kibig, dai mapugol na paghiro, pagkatakot sa tubig (hydrophobia), dai mahiro an ibang kabtang kan hawak arog kan pagtuyob kan salang o pagtagas kaini na dai na mabukas an nguso, pagkawarang linaw nin pag'iisip, asin pagkawara nin malay. Kun magluwas an siring na mga sintomas, haros daing liban an pagkagadan kan biktimang naulakitan. An panahon nin pag'ulakit sagkod sa pagpahiling nin mga sintomas pwede sa laog sana nin sarong bulan o hanggan mag'abot an tolong bulan. Alagad, pwede man na bigla nagbutwa an pag'ulakit sa laog sana nin sarong semana o pakalihis nin sobra sa sarong taon. An periodo depende ogaring sa rayo kan virus sa pagkamang pasiring sa sentral na parte kan sistema nerbyos kan naulakitan.

An rabies sinasabing kinakawsa kan mga inaapod na lyssaviruses, kaiba diyan an: rabies virus asin kan Australyanong lyssavirus nin paniki.^[2] An rabies napapalakop kun an may-ulakit na hayop nakamrot o nakagat an saro man na hayop o tawo. An laway kan may-ulakit na hayop pwede man makabalyo kun an liwoy malahid sa nguso, dungo o mata. Kadaklan, ayam an parating nagdadara nin rabies ta sabi ngane 99% kan mga kaso nin rabies sa mga nasyon na an mga ayam may daro-darang siring na virus, resulta kan kagat ayam. Sa Amerika, an kagat paniki sarong komun na gikanan nin pang'uulakit rabies sa mga tawo asin kulang sa 5% kan mga kaso huli sa kagat-ayam. An mga kino sinasabing bihira may darang rabies.^[3] An rabies nabyahe pasiring sa hutok paagi kan mga nerbyos peripheral, asin naririsa sana kun nagpoon nang magluwas an mga sintomas.

An rabies daa nakawsa nin 26,000 abot 55,000 kagadanan taon-taon sa bilog na kinaban. Lampas 95% kaining kagadanan nangyayari sa Asya asin Aprika.^[4] An rabies presente sa 150ng nasyon asin yaon sa gabos na kontinente maliban sa Antarktika. Lampas 3 bilyon nagbubuhay sa mga rona kan kinaban kun saen yaon an rabies. Sa magkapirang nasyon kabali diyan an Australya, Kanada, Hapon, Malaysia, Estados Unidos, asin Solnopan Europa mayo an rabies nakukua sa mga ayam.^[5] Dakul man saradit na islang nasyon an mayo nanggad an rabies.^[6]

1. ↑ http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs099/en/ Kinua 17-03-15
2. ↑ http://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/ohp-rabies-consumer-info.htm Kinua 17-03-15
3. ↑ https://books.google.ca/books?id=C-U1LFK5zagC&pg=PA556#v=onepage&q&f=false Kinua 17-03-15
4. ↑ http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs099/en/ Kinua 17-03-15
5. ↑ http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/85346/1/9789240690943_eng.pdf Kinua 17-03-15
6. ↑ http://www.cdc.gov/animalimportation/rabies-free-countries.html Kinua 17-03-15