Ruwanda (òrere Republic of Rwanda me Uket-chieen̄, Repubulika y'u Rwanda me usem Kinyarwanda, mè ire République du Rwanda me Furenchi, mè ire Jamhuri ya Rwanda me Suwayili) ìre ido kpunube emen-awaji, òkup me Ikpele Iteke Rif [Great Rift Valley], ere agan̄ Ikpele Oyô Afirika mè Afirika Agan̄ Mbum-ura echichinibe. Ọmọ ire ge me lek ebi kè ide ìsisip ichit me akparalek ijọn̄ Afirika [Mainland Afirika]. Ìkup otitop ìnen gaalek ìfo agan̄ osikì me lek Ikwetọ Ama-ibot kan̄ ìre kigali. Ido ìtatap ikana ọmọ ìre Yuganda, Tanzania, Burundi mè Kongo Kinshasa. Ìkeke me ijọn̄ òkup ubene ubene, eya oro ekigwen omo ibe ìre ido òkaan obop okpurukpu [Land of a thousand hills]. Lek ijọn̄ kan̄ ìre ogoon ogoon me agan̄ ichep-ura mè ire mbubet mbubet [Savanna] me agan̄ mbum-ura; owuwa oyô îkup si me emen ido ya. <climate> ìkije me <temperate> isi ire <subtropical>; mgbo ibot iba mè mgbo ura iba okikup acha geelek. Otu-ifuk ebi iluk me ido ya ìre akop mè efìe iba mè efit obop gweregwen (efie 12.6).<ref2>. Okike ijon̄ kan̄ ìre 26338 km². Ọmọ ore ido ebi ene enwaan̄be me emen ichit [most densly populated] me akparalek ijọn̄ Afirika.

Usem mkpulu me ido ya ìre Uket-chieen̄, Furenchi, Kinyarwanda, mè Suwayili. Otoko ìkup me ido ya ìre Hutu (85%), Tutsi (14%) mè Twa (1%). Eru-mfaka me ido ya ìre eyi Kirisiten (93.8%), ebi kpekigọọk eru-mfaka geege (3%), Isilam (2.2%), echilọ (1%). Ido ya ìsibi me irak mkpulu ebi ido Belijiọm mè ikaan̄ lek me adasi usen me onyan̄ jaaba, 1962. Nsabọn ibaan̄ mè irieen̄ ewa igak me lek ebi ìluk me ido ya; ido ya si ìkabene ìgwuun̄ [is rural]. Ido yi îkup me Ntitiin̄ Afirika, Ntitiin̄ Ngbandiaak Ido, Commonwealth of Nations , COMESA, OIF mè Ngbandiaak Afirika Agan̄ Mbumura [East African Community].