Sveitserstil

Sveitserstil er eit norsk namn på ein arkitekturstil som gjorde seg gjeldande i Noreg frå 1860-åra og inn på 1900-talet for hus som vart bygd i tre, men stilen har òg sett sitt preg på nokre hus i mur. Namnet «sveitserstil» oppstod på folkemunne, og vart etter stutt tid ålment akseptert som nemninga på «den nye Træstiil».

Kjenneteikn på bygningar i sveitserstil er fyrst og fremst at dei har saltak som stikk langt fram over ytterveggane i både gavlpartia og elles. Bustadhusa er gjerne på halvannan eller to etasjar og med dominerande verandaer som har sitt eige saltak og gavlparti; gavlpartia er store og framheva, og vindauga er store krysspostvindauge (firedelte glasflater) eller T-postvindauge (tredelte glasflater) med markerte innrammingar. Det er ofte panel på ytterveggane, men veggar av lafta tømmer eller plank står likevel i mange høve utan panel. Verandapartia, gesimsane, gavlfelta, vindaugeinnrammingane og anna er vanlegvis dekorerte med utsaga mønstre og ymse andre snikkardetaljar, såkalla «snikkarglede». Husa vart bygde for å liggje fritt, ikkje kjeda saman med grannehus langs gatene i byane.

Sveitserstilen oppstod på bakgrunn av dei nasjonalromantiske strøymingane i tida. Tradisjonane og teknikkane frå den norske landsbygda med å byggje husa i tre, skulle vidareførast og tilpassast tider og miljø med nye og andre krav. Desse tankane var i og for seg i tråd med herskande idear i Bayern om at det i bygdene i Alpane og ved Tegernsee burde takast utgangspunkt i tradisjonelle materialar og formuttrykk når nye hus skulle byggjast.

Årsaka til at byggeskikken i fjellstroka i Bayern kom til å påverka den norske trehusarkitekturen og skapa ein «sveitserstil» når meininga eigenleg var å vidareføre og betre den norske byggeskikken, var hovudsakleg at arkitektar med tysk opphav eller utdanning, og difor inspirert av tyske idear, var dominerande i Noreg på denne tida. Dei såg likskapar mellom den tradisjonelle norske trebyggeskikken og byggeskikken i dei bayerske fjella, og nytta dette som ei slags grunngjeving for å utvikle ein norsk nasjonal stil som kunne stette krava i tida til utforminga av bustadhus, fritidshus osb. Soleis vart det til at dei innanlandske nasjonalromantiske strøymingane om å løfta fram skikken om å byggje hus i tre gjekk i hopehav med impulsar frå tysk, austerriksk og sveitsisk bondehustradisjon, og europeiske tankar og faglege tradisjonar elles om arkitektur.

Sveitserstilen vart populær. Det vart reist mange våningshus i sveitserstil på bondegardane rundt ikring, og likeeins kunne løer og andre driftsbygningar og uthus verte utforma under påverknad av denne stilen. Dei bustadhusa i sveitserstil som vart bygde for velhaldne bybuarar karakteriserast på eit vis av at dei appellerte til førestillingar om det gode, landlege livet. Husa vart anten bygde på frittliggande «landlege» areal i byen, slik det framleis er fleire døme på i Oslo, eller som bustader eller sumarvillaer på landet i nærleiken av byen, slik ein likeeins framleis har fleire døme på i Oslo: på Ormøya, Bekkelaget og Nordstrand. Dessutan vart mange hotell på landsbygda oppført i sveitserstil, og landsens jarnbanestasjonar fekk ofte bygningar i sveitserstil, eller som var prega av stilen. Det same galdt òg fleire av dei bygningane som militærvesenet sette opp på moane kringom i landet.