Transhumanizm

Transhumanizm — uzunömürlülüyü və idrak qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilən geniş şəkildə mövcud olan mürəkkəb texnologiyalar işləyib hazırlamaqla insan vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasını müdafiə edən fəlsəfi və intellektual hərəkat.^[1][2]

Transhumanist mütəfəkkirlər fundamental insan məhdudiyyətlərini aşa biləcək yeni inkişaf etməkdə olan texnologiyaların potensial faydalarını və təhlükələrini, eləcə də bu cür texnologiyalardan istifadə etikasını öyrənirlər.^[3] Bəzi transhumanistlər inanırlar ki, insanlar sonda özlərini indiki vəziyyətdən o qədər inkişaf etmiş qabiliyyətlərə malik varlıqlara çevirə bilərlər ki, insandan sonrakı varlıqlar adına layiq olsunlar.^[2]

Transhumanist tədqiqatın başqa bir mövzusu bəşəriyyəti nüvə müharibəsi və ya asteroid toqquşması kimi ekzistensial risklərdən necə qorumaqdır.^[4]

Culian Haksli 1957-ci ildə yazdığı nüfuzlu essedə transhumanizm terminini populyarlaşdıran bioloqdur.^[5] "Transhumanizm" termininin müasir mənası futurologiyanın ilk professorlarından biri olan, adını FM-2030 olaraq dəyişdirən professor tərəfindən qabaqcadan ifadə edilmişdir. 1960-cı illərdə o, texnologiyaları, həyat tərzini və dünyagörüşlərini mənimsəyən insanları, post-bəşəriyyətə "keçid"i "transinsan" kimi müəyyən etməyə başlayanda Yeni məktəb Universitetində "insan haqqında yeni anlayışlar"ı keçməyə başladı.^[6] Bu iddia ingilis filosofu Maks Morun 1990-cı ildə futurist fəlsəfə kimi transhumanizm prinsiplərini ifadə etməyə başlaması və Kaliforniyada o vaxtdan bəri dünya miqyasında transhumanist hərəkata çevrilmiş düşüncə məktəbi təşkil etməsi üçün intellektual zəmin yaradacaqdı.^[6][7][8]

Elmi fantastikanın əsas əsərlərindən təsirlənən, bəşəriyyətin transformasiya edilmiş gələcəyinə transhumanist baxış, fəlsəfə və din də daxil olmaqla, geniş perspektivlərdən bir çox tərəfdar və müxalifləri cəlb etdi.^[6]

2017-ci ildə Pen Dövlət Universiteti Nəşriyyatı, filosof Stefan Lorenz Zorqner və sosioloq Ceyms Hyuz ilə əməkdaşlıq edərək, posthumanizm və transhumanizm anlayışlarını aydınlaşdırmaq və müqayisə etmək məqsədilə açıq şəkildə insandan sonrakı dövrə həsr olunmuş ilk akademik jurnal olaraq "Posthuman Studies" jurnalını təsis etdi.^[9]

Transhumanizm tez-tez, xüsusən də mediada, yevgenik mənada irqi təkmilləşdirmək üçün nasizm ilə müqayisə edilir. Bunu transhumanizmin ən fəal tərəfdarlarından biri, yuxarıda adı çəkilən Zorqner qətiyyətlə inkar edir: "Habermasın etdiyi kimi transhumanistləri nasist ideologiyası ilə müəyyən etmək də yanlışdır, çünki nasistlər totalitar siyasi təşkilatın tərəfdarıdır, transhumanistlər isə liberal demokratiyaların dəyərini müdafiə edirlər."^[10]

1. ↑ Mercer, Calvin; Throten, Tracy J., redaktorlar Religion and Transhumanism: The Unknown Future of Human Enhancement. Praeger. 2015. ISBN 978-1-4408-3325-0.
2. ↑ ^{1 2} Bostrom, Nick. "A history of transhumanist thought" (PDF). Journal of Evolution and Technology. 14 (1). 2005: 1–25. May 21, 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: February 21, 2006.
3. ↑ "We May Look Crazy to Them, But They Look Like Zombies to Us: Transhumanism as a Political Challenge". November 6, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 25, 2016.
4. ↑ Kirsch, Adam. "Looking Forward to the End of Humanity". The Wall Street Journal. June 20, 2020. April 8, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 28, 2023.
5. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Huxley 1957 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
6. ↑ ^{1 2 3} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Hughes 2004 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
7. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Gelles 2009 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
8. ↑ Google Ngram Viewer. İstifadə tarixi: April 25, 2013.
9. ↑ "Journal of Posthuman Studies: Philosophy, Technology, Media". 2016-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-12-28.
10. ↑ Sorgner, Stefan Lorenz. "Beyond Humanism: Reflections on Trans- and Posthumanism". Journal of Evolution and Technology. 2010. 2011-02-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-24. Section 9.