Franz Schubert

Franz Schubert
Schubert in 1825
Agtergrondinligting
Gebore	31 Januarie 1797 Himmelpfortgrund, Oostenryk
Sterf	19 November 1828 Wene, Oostenryk

Franz Schubert (31 Januarie 1797 – 19 November 1828) was 'n Oostenrykse komponis. Hy het nege simfonieë, klavier- en kamermusiek en meer as 600 liedere gekomponeer. Schubert is in Himmelpfortgrund naby Wene gebore.

Franz Schubert was een van die belangrikste komponiste aan die begin van die Romantiese tydperk. Hy het 'n buitengewoon groot aantal werke gekomponeer, waaronder simfonieë, kamermusiek, klaviermusiek en nagenoeg 600 kunsliedere.

Op die gebied van die kunslied was Schubert 'n vernuwer, onder meer omdat hy teks en musiek in nouer verband gebring het. Franz Peter Schubert is op 31 Januarie 1797 digby Wenen gebore. Hy het sy eerste musieklesse ontvang by sy vader, wat ʼn onderwyser met sy eie skool in Wenen was. Schubert het viool-, klavier-, orrel- en sanglesse by die dorporrelis geneem.

Omdat die jong Schubert goed kon sing, is hy in 1808 as koorknaap toegelaat tot die Weense Hofkapel en die kosskool vir nie-adellikes in Wenen, waar hy onder meer van die komponis Salieri onderrig ontvang het. Schubert het die viool in die studenteorkes bespeel en af en toe ook die orkes gedirigeer. Sodoende het hy vroeg met die werke van die Weense meesters Haydn en Mozart vertroud geraak.

In hierdie tyd het hy ook self begin komponeer: klavierwerke, 'n aantal ouvertures vir orkes, kamermusiek, insluitende drie strykkwartette, en sy eerste lied. Schubert was as seun ingetoë en slegs deur die belangstelling en aanmoediging van sy skoolmaats het hy sy eerste komposisies aan hulle getoon. Gaandeweg het sy vroeë pogings egter ook onder die aandag gekom van Salieri, wat baie beïndruk was daardeur.

Toe Schubert se stem in 1812 gebreek het, het hy die skool verlaat en hom as student by 'n onderwyserskollege laat inskryf. Van 1814 tot 1818 het hy aan sy vader se skool onderwys gegee. In hierdie jare was hy as komponis besonder vrugbaar.

Sy eerste opera, Des Teufels Lustschloss ("Die duiwel se kasteel van begeerte", 1814), is toe gekomponeer, asook byvoorbeeld meer as 140 kunsliedere, waaronder die beroemde Erlkönig ("Elwekoning"; teks deur Goethe) en Die Forelle ("Die torel"). Tydens musiekaande, wat Schubertiaden genoem is, het Schubert danse (walse en die eie Weense Ländler) asook sy jongste liedere op die klavier gespeel.

Die liedersanger by hierdie geleenthede was Johann Michael Vogl (1768- 1840), met wie Schubert konsertreise deur Oostenryk onderneem het, en wat 'n groot aanhanger van Schubert se kuns geword het. In 1818 het Schubert die onderwys verlaat sodat hy hom voltyds aan die musiek kon wy. Wanneer hy nie gekomponeer het nie, was hy in die geselskap van kunstenaarsvriende, onder andere die digter Johann Mayrhofer (1787-1836) en die skilder Moritz von Schwind.

Intussen het Schubert onder meer sy Vierde Simfonie, wat hy die Tragiese Simfonie genoem het, en die Vyfde Simfonie (1816) gekomponeer. In 1816 het hy ook die Mis in C-majeur gekomponeer, en in 1817 het hy met 'n reeks van elf meesterlike klaviersonates begin. In 1818 is die Sesde Simfonie in C-majeur voltooi. Schubert se naam as komponis het stadig tot die wêreld deurgedring en sy sakevernuf was ook maar gebrekkig.

Die gevolg was dat hy finansieel min by die toenemende belangstelling van uitgewers in sy werk baat gevind het en gedurig 'n tekort aan geld ondervind het. Die eerste openbare uitvoering van sy werk het in 1818 in Wenen plaasgevind en hy is dieselfde jaar deur graaf Johann Esterházy aangestel as musiekonderwyser van sy twee dogters in Zseliz in Hongarye, waar hy klavierwerke, danse, liedere en die Deutsche Trauermesse (ʼn Duitse requiem) gekomponeer het.

In Junie 1820 is Schubert se opera Die Zwillingsbrüder ("Die tweelingbroers") met redelike welslae in Wenen opgevoer, en pas daarna is die bykomstige musiek tot die drama Die Zauberharfe ("Die towerharp") uitgevoer.

Die ouverture tot laasgenoemde, die Rosamunde-ouverture, het 'n baie gewilde konsertstuk geword. Die jaar 1822 het die opera Alfonso und Estrella opgelewer (wat nooit in Schubert se leeftyd opgevoer is nie), sowel as die Agste Simfonie in B-mineur (die Onvoltooide Simfonie), die Wandererfantasie en die Mis in A-mol-majeur. Gedurende 1823 het Schubert se gesondheid begin verswak, maar hy het aangehou komponeer en veral geprobeer om met 'n nuwe operette welslae in die Weense teaterwêreld te behaal.

Die sangsiklus Die schöne Mullerin ("Die pragtige meulenaarsdogter"; 1822) is een van die hoogtepunte van Schubert se liriese kuns. Hoewel sy gesondheid in 1824 steeds swak was, het hy 3 meesterlike kamermusiekwerke gekomponeer: die Strykkwartet in A-mineur en die Strykkwartet in D-mineur (met variasies op sy kunslied Der Tod und das Mädchen (" Die dood en die meisie") en die Oktet in F-majeur vir stryk- en blaasinstrumente.

Teen die middel van 1824 het hy weer na Zseliz gegaan, waar hy die musiekopleiding van die 2 Esterházy- dogters voortgesit het en weer 'n aantal belangrike musiekwerke geskryf het, onder meer die Variasies op 'n oorspronklike tema in A-mol- majeur. In 1825 het hy en Vogl tydens ʼn vakansie Linz en verskeie ander stede besoek, en is sy musiek oral goed ontvang. Die Klaviersonates in A-mineur en D-majeur is ook voltooi en liedere soos In Abendrot ("By sonsondergang"), Die junge Nonne ("Die jong non"), Die Allmacht ("Die Almagtige"), ensovoorts, is tydens die vakansie geskryf.

Gedurende 1827 en 1828 het Schubert onder meer die Shakespeare-lied Wie is Sylvia, die Klaviertrio in E-mol-majeur, die Strykkwartette in G-majeur, die Strykkwintet in C-mineur en die Negende Simfonie (die Groot Simfonie) in C-majeur voltooi. Hy het ook die grootste sangsiklus Die Winterreise ("Die winterreis") en die Impromptus en Moments musicaux gekomponeer. 'n Reeks gedigte wat ook in 1828 getoonset is, is uiteindelik as die liedersiklus Schwanen-gesang ("Swanesang") gepubliseer. In sy laaste lewensjaar het Schubert sy eerste openbare konsert gegee en met die inkomste wat daaruit verkry is, kon hy sy eie klavier aanskaf.

Sy gesondheid was egter reeds baie swak, en in Oktober 1828 het hy tifuskoors gekry. Hy is op 19 November 1828 in Wenen oorlede. Onder die werke wat postuum gepubliseer is, tel ook die Sewende Simfonie (in E-mol-majeur) en die Elfde Simfonie (in B-majeur).