Malawi

Republiek Malawi
Republic of Malawi (Engels)
Dziko la Malaŵi (Chichewa)
Charu cha Malaŵi (Chitumbuka)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Unity and Freedom[1] (Engels vir: "Eenheid en Vryheid")
Volkslied: Mulungu dalitsa Malaŵi[2] (Chichewa vir: "O God seën ons land Malawi")
Hoofstad	Lilongwe 13°57′S 33°42′O / 13.950°S 33.700°O / -13.950; 33.700
Grootste stad	Lilongwe
Amptelike tale	Engels[3] • Chichewa (omgangstaal)[4]
Regering • President • Adjunkpresident	Unitêre presidensiële grondwetlike republiek Lazarus Chakwera vakante pos
Onafhanklikheid • van die Verenigde Koninkryk • Republiek • Huidige grondwet	6 Julie 1964 6 Julie 1966 18 Mei 1994
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	118 484[5] km2  (100ste) 45 747 myl2 20,6
Bevolking  - 2023-skatting  - 2018-sensus  - Digtheid	21 279 597[5] (62ste) 17 563 749[6] 153,1 / km2 (56ste) 396,5 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $40,040 miljard[7] (137ste) $1 712[7] (186ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $11,035 miljard[7] (149ste) $472[7] (190ste)
MOI (2021)	0,512[8] (169ste)  –  laag
Gini (2019)	38,5[9] –  medium
Geldeenheid	Kwacha (D) (MWK)
Tydsone  - Somertyd	SAT (UTC+2) nie toegepas nie (UTC+2)
Internet-TLD	.mw
Skakelkode	+265

Malawi (Engels: [məˈlɔːwi], [məˈlɑːwi] of [ˈmæləwi]; Chichewa: Malaŵi, [maláβi] of [maláwi]^[10]), amptelik die Republiek Malawi (Engels: Republic of Malawi; Chitumbuka: Charu cha Malaŵi; Chichewa: Dziko la Malaŵi), voorheen bekend as Njassaland, is ’n republiek in Suidoos-Afrika wat heeltemal deur land omring word. Teen 118 484 km² is dit een van die kleinste lande in Afrika, maar dit het ’n verskeidenheid landskappe en ’n wildlewe wat sy belangrikheid as toeristebestemming verhoog. Sowat ’n vyfde van sy oppervlakte word deur die Malawimeer beslaan; dit is die derde grootste meer in Afrika en die tiende grootste ter wêreld.

Malawi grens aan Zambië in die noordweste, Tanzanië in die noordooste en Mosambiek in die suide, suidooste en suidweste. Dit het ’n geraamde bevolking van 18 091 575 (2016). Sy hoofstad is Lilongwe, wat ook die grootste stad is, en die tweede grootste is Blantyre. Die naam kom uit die Maravi-taal. Die land is ook algemeen bekend as die "Warm Hart van Afrika".^[11]

Migrerende Bantoevolke het die gebied omstreeks die 10de eeu betrek. In die laat 15de eeu is die Maravi-ryk gestig. Die Maravi's het later bekend gestaan as die Chewa – ’n etniese groep wat vandag steeds die meerderheidsbevolking in die land is.

In die 19de eeu het Skotse sendelinge, onder wie David Livingstone, in Malawi aangekom. Hulle was die eerste Europeërs wat die lang en moeilike tog deur die vasteland van Afrika in 1859 voltooi het. In 1891 het Brittanje die gebied gekoloniseer en in 1953 het Njassaland, ’n Britse protektoraat, ’n protektoraat binne die semi-onafhanklike Federasie van Rhodesië en Njassaland geword. Die federasie is in 1963 ontbind en in 1964 is die protektoraat oor Njassaland opgehef. Die land het onder koningin Elizabeth II onafhanklik geword en die naam is na Malawi verander. Twee jaar later het dit ’n republiek geword.

Ná Malawi se onafhanklikwording het dit ’n eenpartystaat geword met Hastings Banda as president. Hy was die lewenslange staatshoof tot in 1994, toe sy lewenslange presidentskap beëindig is nadat hy die land se eerste demokratiese verkiesing verloor het. Lazarus Chakwera is die huidige president en Malawi is nou ’n demokratiese veelpartystaat. Dit het ’n klein militêre weermag met ’n leër, vloot en lugmagvleuel. Die buitelandse beleid is pro-Westers en sluit positiewe diplomatieke betrekkinge met die meeste lande in, asook deelname aan verskeie internasionale organisasies soos die Verenigde Nasies, Britse Statebond en Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap.

Malawi is een van die wêreld se swaksontwikkelde lande. Die ekonomie is afhanklik van landbou en daar is ’n groot plattelandse bevolking. Die regering leun swaar op buitelandse hulp vir ontwikkeling, hoewel dié behoefte (en die hulpaanbiedinge) sedert 2000 afneem. Sedert 2005 skenk die land aandag aan die uitbreiding van die ekonomie, die verbetering van opvoeding en gesondheidsdienste, omgewingsbewaring en om finansieel onafhanklik te word.

Die lewensverwagting in die land is laag en die babasterftesyfer hoog. MIV/vigs kom algemeen voor en dit stel groot eise aan die werkmag en die regering se uitgawes. Hoewel streekskonflik voorheen van tyd tot tyd voorgekom het, is daar sedert omstreeks 2008 ’n groeiende gevoel van ’n Malawi-nasionaliteit.

1. ↑ (en) Berry, Bruce (6 Februarie 2005). "Malawi". Flags of the World Website. Flags of the World. Besoek op 16 Julie 2014.
2. ↑ (en) "Malawi National Anthem Lyrics". National Anthem Lyrics. Lyrics on Demand. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020. Besoek op 2 Julie 2020.
3. ↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named language
4. ↑ (en) "Malawi Government". Regering van Malawi. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 April 2020. Besoek op 2 Julie 2020.
5. ↑ ^{5,0 5,1} (en) "Malawi". Central Intelligence Agency. Besoek op 9 Maart 2024.
6. ↑ (en) "2018 Population and Housing Census Main Report" (PDF). Malawi National Statistical Office. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 8 Junie 2020. Besoek op 2 Julie 2020.
7. ↑ ^{7,0 7,1 7,2 7,3} (en) "Malawi". Internasionale Monetêre Fonds. Oktober 2023. Besoek op 9 Maart 2024.
8. ↑ (en) "Human Development Report 2021/2022" (PDF). United Nations Development Programme. 2021. Besoek op 9 Maart 2024.
9. ↑ "Gini index – Malawi". Wêreldbank. Besoek op 9 Maart 2024.
10. ↑ (en) "Malawi: Maláui, Malaui, Malauí, Malavi ou Malávi?". DicionarioeGramatica.com.br. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 2 Julie 2020.
11. ↑ (en) "Malawi, The Warm Heart of Africa". Network of Organizations for Vulnerable & Orphan Children. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Julie 2011. Besoek op 26 Januarie 2011.