Arambre

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Arambre
Níquel ← Arambre → Zinc - ↑ Cu ↓ Ag Tabla periodica
Información cheneral
Nombre, simbolo, numero	Arambre, Cu, 29
Serie quimica	Metals de transición
Grupo, periodo, bloque	11, 4, d
Color	Arambre metalico
Peso atomico	63.546(3) g·mol−1
Configuración electronica	[Ar] 3d10 4s1
Electrons por capa	2, 8, 18, 1
Propiedaz fisicas
Fase	Solido
Densidat (a t.a.)	8.96 g·cm−3
Densidat en liquido en o p.f.	8.02 g·cm−3
Punto de fusión	1357.77 K (1084.62 °C, 1984.32 °F)
Punto d'ebullición	2835 K (2562 °C, 4643 °F)
Entalpía de fusión	13.26 kJ·mol−1
Entalpía de vaporización	300.4 kJ·mol−1
Calor especifica	(25 °C) 24.440 J·mol−1·K−1
Presión de vapor P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T/K 1509 1661 1850 2089 2404 2834
Propiedaz atomicas
Estructura cristalina	Cubica centrata en as caras 0.3610 nm
Estaus d'oxidación	+1, +2, +3, +4
Electronegatividat	1.90 (escala de Pauling)
Enerchías d'ionización (mas)	1ª: 745.5 kJ·mol−1
	2ª: 1957.9 kJ·mol−1
	3ª: 3555 kJ·mol−1
Radio atomico	128 pm
Radio atomico (calc.)	145 pm
Radio covalent	138 pm
Radio de van der Waals	140 pm
Atra información
Ordenación magnetica	Diamagnetico
Resistividat electrica	(20 °C) 16.78 nΩ·m
Conductividat termal	(300 K) 401 W·m−1·K−1
Dilatación	(25 °C) 16.5 µm·m−1·K−1
Velocidat d'o sonito	(t.a.) 3810 m·s−1
Modulo d'elasticidat	110 - 128 GPa
Mod. elast. transversal	48 GPa
Modulo de compresión	140 GPa
Coeficient de Poisson	0.34
Dureza Mohs	3.0
Dureza Vickers	369 MPa
Dureza Brinell	874 MPa
Numero CAS	7440-50-8
Isotopos mas estables
iso AN Vida MD ED (MeV) PD 63Cu 69.15% 63Cu ye estable con 34 neutrons 65Cu 30.85% 65Cu ye estable con 36 neutrons

L'arambre ye un elemento quimico de numero atomico 29. Ye un d'os metals mas importants. Se tracta d'un metal de transición de coloración royenca y brillo metalico que, chunto con l'archent y l'oro, fa parti d'o dito grupo 11 d'a tabla periodica, caracterizato porque son os millors conductors electricos. Gracias a la suya alta conductividat electrica, ductilitat y maleabilidat, s'ha convertito en o material mas emplegato ta fabricar cordons electricos y atros components electricos y electronicos.

L'arambre fa parti d'una cantidat muit alta d'aliacions que por un regular presentan millors propiedaz mecanicas, encara que tienen una conductividat electrica menor. As mas importants son conoixitas con o nombre de bronces y latons. D'atra man, l'arambre ye un metal duradero porque se puet reciclar un numero cuasi ilimitato de vegatas sin que pierda as suyas propiedaz mecanicas.

Estió un d'os primers metals en estar emplegatos por o ser humán ya en a prehistoria. L'arambre y a suya aliación con l'estanyo, o bronce, adquirioron tanta importancia que os historiadors han nombrato Edat de l'arambre y Edat d'o Bronce a dos periodos de l'antigüidat. Encara que o suyo uso perdió importancia relativa con o desembolique d'a siderurchia, l'arambre y as suyas aliacions continoron estando emplegatos ta fer obchectos tan diversos com monedas, campanas y canyons. A partir d'o sieglo XIX, concretament a partir de 1831, anyo en que Faraday inventó o chenerador electrico, l'arambre se convertió atra vegata en un metal estratechico, en estar a materia primera prencipal de cordons y instalacions electricas.

L'arambre tien un important papel biolochico en o proceso de fotosintesi d'as plantas, encara que no fa parti d'a composición d'a clorofila. L'arambre contrebuye a la formación de globulos royos y a o mantenimiento d'os vasos sanguinios, niervos, sistema immunolochico y osio y por tanto ye un oligoelemento esencial ta a vida humana.^[1]

L'arambre ye o tercer metal mas emplegato en o mundo, por dezaga de l'acero y l'aluminio. A producción mundial d'arambre refinato s'estimó en 15,8 Mt en 2006, con un deficit de 10,7% debant d'a demanda mundial prochectata de 17,7 Mt.^[2]

1. ↑ (es) Enciclopedia de Ciencia y Técnica. Tomo 4 Cobre. Varios autores. Salvat Editores S.A (1984) ISBN 84-345-4490-3
2. ↑ (es) Informes sobre producción mundial d'arambre refinato. Cochilco Chile.