Back Iridium Afrikaans ኢሪዲየም Amharic Iridio AN इरीडियम ANP إريديوم Arabic إيريديوم ARY اريديوم ARZ Irdel AVK İridium Azerbaijani Иридий Bashkir
L'iridiu[2] ye un elementu químicu de númberu atómicu 77 que s'asitia nel grupu 9 de la tabla periódica. El so símbolu ye Ir. Trátase d'un metal de transición, del grupu del platín, duru, fráxil, pesáu, de color blancu platiáu. Ye'l segundu elementu más trupu (dempués del osmiu) y ye l'elementu más resistente a la escomiu, inclusive a temperatures tan altes como 2000 °C. Solo dalgunos halóxenos y sales fundíes son corroyentes pal iridiu en estáu sólidu, l'iridiu en polvu ye muncho más reactivu y puede aportar a inflamable.[3]
Foi afayáu en 1803 ente les impureces insolubles del platín natural. Smithson Tennant, el primer descubridor, llamó al metal iridiu n'honor a la diosa Iris, la personificación del arcoíris, por cuenta de los diversos y llamativos colores de los sos sales. L'iridiu ye unu de los elementos más raros na corteza terrestre, con una estracción y consumu añal de tan solu trés tonelaes. El 191Ir y el 193Ir son los dos isótopos naturales del iridiu y tamién los sos únicos isótopos estables, el 193Ir ye'l más abondosu de los dos.[4]
Los compuestos d'iridiu más importantes son los sales y ácidos que forma xunto col cloru, anque l'iridiu tamién forma una serie de compuestos organometálicos utilizaos na catálisis industrial y n'investigación. L'iridiu metálicu ye usáu cuando se precisa alta resistencia al escomiu a altes temperatures,[4] como nes buxíes de gama alta,[4] crisoles pa la recristalización de los semiconductores a altes temperatures, y los electrodos[4] pa la producción de cloru por aciu el procesu de cloru-álcali. Los radioisótopos d'iridiu usar en dalgunos xeneradores de radioisótopos.
La bayura inusual d'iridiu na capa de magre na llende xeolóxica K-T dio llugar a la hipótesis d'Álvarez[5][6] del impautu d'un oxetu supermasivo estraterrestre'l cual sería la causa de la estinción de los dinosaurios y munches otres especies hai 65 millones d'años.[7] L'iridiu alcuéntrase en meteoritos nuna bayura bien de más alta que na corteza terrestre.[6] Créese que la cantidá total d'iridiu nel planeta Tierra ye enforma mayor que la reparada nes roques de la corteza, pero como con otros metales del grupu del platín, l'alta densidá y l'enclín d'iridiu pa xunise col fierro,osmiu y el níquel, causa que la mayoría del iridiu baxara debaxo de la corteza, pasando esti metal a formar parte del so nucleu cuando'l planeta entá yera nuevu ya inda taba n'estáu fundíu.[8]
L'iridiu tamién s'emplega n'aleaciones d'alta resistencia que pueden soportar altes temperatures.[4] Ye un elementu pocu abondosu y alcuéntrase na naturaleza n'aleaciones con platín y osmiu.[4] Emplegar en contactos llétricos, aparatos que trabayen a altes temperatures, y como axente endurecedor del platín.[4][3]
- ↑ J. W. Arblaster: Densities of Osmium and Iridium, in: Platinum Metals Review, 1989, 33, 1, S. 14–16; Volltext Archiváu 2012-02-07 en Wayback Machine.
- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: iridiu
- ↑ 3,0 3,1 Metales: Propiedaes químiques y toxicidá, Iridiu, revisáu'l 3 de setiembre de 2011
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Iridium, revisáu'l 3 de setiembre de 2011 (n'inglés)
- ↑ Error de cita: La etiqueta
<ref>nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaesAlvarez - ↑ 6,0 6,1 Iridiu y nos meteoritos, revisáu'l 3 de setiembre de 2011
- ↑ Error de cita: La etiqueta
<ref>nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaesnatgeo.es - ↑ Error de cita: La etiqueta
<ref>nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaesullmann-pt