Wuliwya

Wuliwya Walja Suyunakana Marka
Estado Plurinacional de Bolivia (kastilla aru)
Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta (qhichwa aru)
Tetã Hetãvoregua Mborívia (guaraní)

Wiphala Wallqanqa
Llaqta qayanqillqa: «¡La unión es la fuerza!»
Llaqta taki: Bolivianos, el hado propicio
Nayriri marka  • Jaqinaka  • Tinkurachina siwikuna	Sukri 247.259 / 835.167 (2006) 16 29 S 68 02 O
Aswan hatun llaqta	Santa Krus (2006)
Tukri simi	Aymara aru, Kichwa aru, Kastilla aru
Mallkuchawi	Suyu
Pulitika
Umalliq Umalliq ranti	Luis Arce David Choquehuanca
Qispikusqa  • Iniciada  • Rimarisqa	Ispañamanta 16-VII-1809 6-VIII-1825
Jach'a marka uraqi  • Llapan hallka k'iti k'anchar  • % umanaka Qurpanaka Ch'allanaka	Ñiqi: 27º 1.098.581 km² 1,4% 6.743 km No tiene
Jaqinaka  • Taqpacha  • T'iqisqa kay	Ñiqi: 87º 9.627.269.(2006) 8,76 hab./km²
PIB - Llaqta ukhu hayt'u (PPA)  • Taqpacha (2006)  • PIB, llapan runap	Ñiqi: 102º   USD. 27.957 millones 3.049
HDI -Runa kururay rikuchiq- (2006)	0.692 (115º) – medio
Kañina	Boliviano (Bs.) (BOB)
Jaqi markan sutipa	Boliviano, -a
Pacha suyu  • en verano	UTC-4 UTC-4
Internet chimpu	.bo (nic-bo)
Tiliphunu chimpu	+591
Radyu chimpu	CPA-CPZ
ISO chimpu	068 / BOL / BO / BOB
Miembro de: ONU, OBESI, OEA, CSN, CAN, Mercosur, ALADI, ALBA, OMC, FLAR, SELA, TCP, G20.

Wuliwyax (kastilla aru: Bolivia, qhichwa aru: Puliwya) Awya Yalan mä jach'a suyupawa. Kawkinkkitix Bolivia Markax ukawjax nayra pachanakax Qullasuyu sutimp uñt'atataynawa. Aka Qullasuyust pusi suyunkiritaynaw Tawantinsuyu taypinxa. Aka Tawantinsuyunst Inka jila kullakanakaw jakasipxiritayna. Taqi jupanakast wali suman jakañrakw taqi jach'a jisk'a suyunakarux apawayapxiritayna. Uka laq'a achachilanakax taqi kunans wali amuyumpipuniw sartapxiritayna. Ukhamatw arst'asipxiritayna "Qhip nayr uñtasapuniw sarnaqaña" sasina. Ukjamaraki taqi yänakatix utjkäna, taqi uywanakatix utjkäna, jupanakampix wali askinxampunwa qamasipxiritayna. Ukjamatwa uraqixa Pachamamamatayna.

Khaya 1492 maranwa Españul q'ara jaqinakaxa aka Awyalala tuqirux purinipxatayna. Jupanakasti machaq uraq jiqxattanxa sasaw walpun kusisipxatayna ukjamaraki musparapxatayna. Jupanakaxa aliq umir, lunthat jan wali jaqinakkamakiw jutapxatayna. Jupanakasti khä Reyna Isabel ukan khitanakapapxarakitaynawa. Jupanakasti wali jan amuyun jaqinakapxataynawa, khitirus jan wal uñjiri, quri munir lunthat jaqinaka ukjamaw jupanakax aka Awyayala tuqin jakañ qalltapxatayna. Ukatsi khaya 1532 maranrakwa khaya Kajamarka-Pirwa (Piruw) tuqirux purntapxatayna. Ukansti taqi kasta markachirinakatix utjkäna ukanakar jiwayañ qalltapxatayna, ukjamatwa Atawallpa jilarusa jiwayapxatayna, taqi qurinakapsa qatusisa. Ukjamatrakwa Machu Pikchu jach'a marksa qur thaqkawirux t'unjapxarakitayna.

Wuliwya jan ukasti Wuliwya sutimpix aka 1825 maran ukjam suticht'asiwayapxarakitayna. Ukapachanxa walja españul criollo sutin jaqinakaw wali mirantxapxatayna. Ukatsti jupanakatakix janiw suma qamawi jiqxatapkanati, ukatwi yaqhachsiña amtapxatayna. Ukhamatwa jichhurunakkamax Bolivia sutimpi uñt'atatanxa, uka arux Simon Bolivar ukatpï jutixa. Jupasti qhispiyiri ukjam uñt'atarakiwa jupanakanxa. Ukjamipansa janiw Aymara, Qhichwa juk'amp markanakatakix qhispiyawix utjkataynakati. Jichhurunakkamasa Aymaranakaxa jisk'achatasipkakiwa, ukjamipansa wali amuyunakrakwa wauna jil kullakanakax p'arxtayasipkaraki.

• Wuliwya nayriri marka: Chuqiyapu.