Prehistorya

An prehistorya (Ingles: prehistory), midbid man bilang pre-literaryong uusipon,^[1] iyo an panahon sa uusipon kan katawohan sa tahaw kan enot na paggamit nin kagamitang hale sa gapo kan mga hominino c. 3.3 milyong taon na an nakaagi sagkod an imbensyon kan sistemang pagsurat. An paggamit kan mga simbolo, marka, asin imahe iyo nagluwas na nin amay sa katawohan, pero an pinakaenot na bistong sistemang pagsurat iyo nagluwas c. 5,300 na taon na an nakaagi asin ribong taon an uminagi bago mahiwasan ining pig-ako. Sa pirang kulturang pantawo, an sistemang pagsurat iyo dae piggamit hasta sa ika-19 na siglo asin, sa pipira, dae pa nanggad hasta sa ngunyan. An kataposan kan prehistorya iba-iba sa manlainlain na lugar, asin an termino iyo bihirang gamiton sa pag-urulay sa mga sosyedad kun sain an prehistorya iyo katatapos pa sana.

An Sumer sa Mesopotamya, an sibilisasyon sa lambak kan Indus, asin an suanoy na Ehipto iyo an mga enot na sibilisasyon na nakahaman kan sadiri nindang iskripto asin nakatago nin mga historikal na rekord; ini iyo nangyayari na durante kan amay na Bronseng Panahon. An mga kataraid na sibilisasyon an enot na suminunod. Kadaklan nin iba pang mga sibilisasyon iyo naabot an kataposan kan prehistorya durante kan Bakal na Panahon. An tolong-edad na sistema kan dibisyon nin prehistorya pasiring sa Gapong Panahon, na pigsundan kan Bronseng Panahon asin Bakal na Panahon, iyo ginagamit man giraray sa mayorya kan Eurasya asin Norteng Aprika, pero iyo dae heneral na ginagamit sa parte kan kinaban kun sain an pagtrabaho sa matagas na metal iyo uminabot tulos sa pagkontak sa Eurasyanong kultura, arug kan Ocenia, Austrolasya, kadaklan nin Sub-Saharan na Aprika, asin mga parte kan Amerika. Sa pirang eksepsyon sa pre-Kolumbyanong sibilisasyon sa Amerika, an mga lugar na ini dae nakahaman nin kompleksikong sistemang pagsurat bago an pag-abot nin mga Eurasyano, kaya an prehistorya ninda iyo relatibong uminabot sa katatapos pa sanang panahon; halimbawa, 1788 an pigtutubudang kataposan kan prehistorya kan Australia.

An panahon kun sain an kultura iyo pigsurat kan iba, pero dae nakahaman nin sadiri nindang sistemang pagsurat iyo pig-aapud na protohistorya kan kultura. Sa depinisyon ,^[2] mayo nin nasurat na rekord gikan sa pantawong prehistorya, kaya an paghimo nin dating sa mga prehistorikong materyal iyo krusyal. An mga malinaw na teknik sa dating iyo dae marhay na nahaman hasta sa ika-19 na siglo.^[3]

1. ↑ McCall, Daniel F.; Struever, Stuart; Van Der Merwe, Nicolaas J.; Roe, Derek (1973). "Prehistory as a Kind of History". The Journal of Interdisciplinary History 3 (4): 733–739. doi:10.2307/202691. 
2. ↑ "Dictionary Entry". Archived from the original on 8 August 2017. Retrieved 8 August 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
3. ↑ Graslund, Bo. 1987. The birth of prehistoric chronology. Cambridge:Cambridge University Press.