Siyentipikong paagi

An siyentipikong paagi (Ingles: scientific method) iyo sarong empirikal na paagi nin pagguno kan kaaraman na nagtao nin karakter sa pagkahaman kan siyensya poon kaidtong ika-17 na siglo. Kabali digdi an maingat na obserbasyon, pag-aplika nin rigorosong iskeptisismo dapit sa kun ano an naobserbahan, kun sain an mga kognitibong pagahona pwedeng maraot an pagtanaw kan saro sa obserbasyon. Kabali man an pagmokna nin mga hipotesis (hypotheses), sa paagi nin induksyon, na nakabase sa nasambit na obserbasyon; eksperimental asin nakabase sa pagsukol na testing kan mga deduksyon na naikurit hali sa mga hipotesis; asin an pagpino (o pagtanggal) nin mga hipotesis na nakabase sa mga eksperimental na paghahanap. Ini an mga prinsipyo kan siyentipikong paagi, na naisusuway hali sa may kasagkorang mga serye na maiaaplika sa gabos na mga siyentipikong kasibotan.^[1][2][3]

Alagad an mga paagi iyo nalalain sa manlainlain na mga lado, an panlaog na proseso iyo harus kaparehas sa mga ini. An proseso sa siyentipikong paagi iyo kabali an paghimo nin mga konhektura (hipotesis), pagguno nin mga prediksyon gikan sa mga ini bilang lohikal na konsekwensya, asin an pagpadalagan nin mga eksperimento o empirikal na obserbasyon na nakabase sa mga nasambit na prediksyon.^[4][5] An hipotesis iyo sarong konhektura, na nakabase sa kaaramang nakua habang naghahanap nin simbag sa kahapotan. An hipotesis pwedeng magin labing ispesipiko, o pwede man na mahiwas. An mga siyentista pigtetesting an mga hipotesis sa paagi nin pagpadalagan nin mga eksperimento o pag-aadal. An siyentipikong hipotesis dapat pwedeng mapatunayan na sala, na nagiimplika na posible na makahanap nin posibleng kaluluwasan sa sarong eksperimento o obserbasyon na bakong linya sa prediksyong naguno hali sa mga hipotesis; kun dae, an hipotesis dae marhay na matetesting.^[6]

An katuyohan kan eksperimento iyo an maaraman kun an obserbasyon iyo nag-uuyon o bakong linya sa mga prediksyon na naguno hali sa hipotesis.^[7] An mga eksperimento pwedeng mangyari sa maski anong lugar poon sa garahe hasta sa Large Hadron Collider kan CERN. Igwa nin mga kadipisilan sa pormalikong pagsambit nin paagi. Maski ngani an siyentipikong paagi iyo harus pigrerepresenta bilang pusog nin sekwesnya nin mga lakdang, nagrerepresenta ini imbes nin grupo nin mga heneral na prinsipyo.^[8] Dae gabos nin lakdang nangyayari sa labing siyentipikong imbestigasyon (o sa kaparehas na degri), asin an mga ini dae pirming nasa kaparehas na order.^[9][10]

1. ↑ Newton, Issac (1999) [1726 (3rd ed.)]. Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica [Mathematical Principles of Natural Philosophy]. The Principia: Mathematical Principles of Natural Philosophy. Translated by Cohen, I. Bernard; Whitman, Anne; Budenz, Julia. Includes "A Guide to Newton's Principia" by I. Bernard Cohen, pp. 1–370. (The Principia itself is on pp. 371–946). Berkeley, CA: University of California Press. 791–96 ("Rules of Reasoning in Philosophy"). ISBN 978-0-520-08817-7. 
2. ↑ "scientific method", Oxford Dictionaries: British and World English, 2016, archived from the original on 20 June 2016, retrieved 28 May 2016 
3. ↑ Oxford English Dictionary. OED Online (3rd ed.). Oxford: Oxford University Press. 2014. 
4. ↑ Peirce, Charles Sanders (1908). "A Neglected Argument for the Reality of God" . Hibbert Journal. 7: 90–112 – via Wikisource.
5. ↑ See, for example, Galileo 1638. His thought experiments disprove Aristotle's physics of falling bodies, in Two New Sciences.
6. ↑ Popper 1959, p. 273
7. ↑ Karl R. Popper, Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowledge, Routledge, 2003 ISBN 0-415-28594-1
8. ↑ Gauch, Hugh G. (2003). Scientific Method in Practice (Reprint ed.). Cambridge University Press. p. 3. ISBN 978-0-521-01708-4. The scientific method 'is often misrepresented as a fixed sequence of steps,' rather than being seen for what it truly is, 'a highly variable and creative process' (AAAS 2000:18). The claim here is that science has general principles that must be mastered to increase productivity and enhance perspective, not that these principles provide a simple and automated sequence of steps to follow. 
9. ↑ Gauch, Hugh G. (2003). Scientific Method in Practice (Reprint ed.). Cambridge University Press. p. 3. ISBN 978-0-521-01708-4.
10. ↑ William Whewell, History of Inductive Science (1837), and in Philosophy of Inductive Science (1840)