Uusipon

An uusipon o historya (Ingles: history, gikan sa taramong Griyego na Lua error in Module:Lang at line 671: attempt to index local 'language_name' (a nil value)., historia, boot-sabihon "paghapot"; kaaraman na naguguno sa paagi nin imbestigasyon")^[2] iyo an pag-aadal nin nagligad.^[3][4] An mga kasibotan na nangyari bago pa an imbensyon nin sistemang pagsurat iyo pigkokonsidera bilang "prehistorya". An "historya" iyo sarong payong na termino na nagrerelatibo sa mga nagligad na pangyayari pati naman an memorya, pagkadiskobre, koleksyon, organisasyon, presentasyon, asin interpretasyon nin impormasyon manungod sa mga pangyayaring ini. An mga historyador iyo pigkakaag an nagligad as konteksto gamit an mga historikal na gunuan arug kan mga nakasurat na dokumento, pigtaram, ekolohikal na marka, asin materyal na bagay kabali an mga arte asin artipakto.^[5]

An historya pigbabali man an akademikong disiplina na minagamit nin naratibong nagsasaladawan, eksaminar, kahapotan, asin pag-analisa nin sarong sekwensya nin mga nagligad na pangyayari, asin pag-imbestiga nin istilo kan kawsa asin epekto na relatibo sa sainda.^[6][7] An mga historyador mawot maintindihan asin i-representa an nagligad sa paagi nin mga naratibo. Harus man sinda nagdedebate kun anong naratibo an may pinakamagayon na eksplanasyon sa sarong pangyayari, asin man an signipiko nin nagkapirang mga kawsa asin epekto. An mga historyador nagdedebate man kan kalikasan nin historya asin an kapakinabangan kaini sa pag-urulay kan pag-aadal nin disiplina bilang sarong pagtatapos kaini, sagkod bilang sarong paagi nin pagtao nin "perspektibo" sa mga problema kan presenteng panahon.^{[6][8][9][10]}

An mga istorya na bistado sa partikular na kultura, pero dae pigsusuportahan nin mga panluwas na gunuan (arug kan mga istorya na nakapalibot ni Hadeng Arthur), iyo harus pigkaklasipika bilang mga pamanang kultural o alamat.^[11][12] An historya iyo lain sa mga alamat huli ta ini iyo pigsusuportahan nin mga ebidensya. Alagad, an mga suanoy na impluwensya iyo nakatabang sa pagluwas nin mga baryanteng interpretasyon sa kalikasan nin historya na nagbago sa mga nakaaging siglo asin nagpapadagos an pagbabago sa ngunyan. An modernong pag-aadal kan historya iyo may mahiwas na sakop, asin kabali an pag-aadal nin ispesipikong mga rehiyon sagkod an pag-aadal nin pirang topikal o mga tematikong elemeneto nin historikal na imbestigasyon.An historya iyo pigtutukdo bilang parte nin primarya asin sekundaryang edukasyon, sagkod an akademikong pag-aadal nin historya iyo sarong mayor na disiplina sa pag-aadal sa mga unibersidad.

Si Herodotus, sarong ikalimang siglo B.C. na Griyegong historyador iyo an pigkokonsidera (sa laog nin Solnopang tradisyon) bilang an "ama nin historya",^[13] o, an "ama nin kahambogan".^[14][15] Kaiba an saiyang kontemporaryong Thucydides, nagkatabang siya sa pagporma kan pundasyon para sa modernong pag-aadal nin historya kan katawohan. An saindang kagibohan iyo dagos man giraray sa ngunyan na pigbabasa, asin an kakulangan sa tahaw nin kulturang-pokus na Herodotus asin an militaryang-pokus na Thucydides iyo man giraray sarong punto nin kontensyon o pagrani sa modernong historikal na pagsurat. Sa Subangang Asya, may sarong estadong sanaysay, na iyo an Spring and Autumn Annals, an aram na nakompila kaidtong taon 722 B.C. maski ngani an mga teksto sa ikaduwang siglo B.C. na sana an natada sa ngunyan.

1. ↑ George Santayana, "The Life of Reason", Volume One, p. 82, BiblioLife, ISBN 978-0-559-47806-2
2. ↑ Joseph, Brian; Janda, Richard, eds. (2008) [2004]. The Handbook of Historical Linguistics. Blackwell Publishing. p. 163. ISBN 978-1-4051-2747-9. 
3. ↑ "History Definition". Retrieved 21 January 2014. 
4. ↑ "What is History & Why Study It?". Archived from the original on 1 February 2014. Retrieved 21 January 2014.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
5. ↑ Arnold, John H. (2000). History: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press. ISBN 019285352X. 
6. ↑ ^{6.0 6.1} Professor Richard J. Evans (2001). "The Two Faces of E.H. Carr". History in Focus, Issue 2: What is History?. University of London. Retrieved 10 November 2008. 
7. ↑ Professor Alun Munslow (2001). "What History Is". History in Focus, Issue 2: What is History?. University of London. Retrieved 10 November 2008. 
8. ↑ Tosh, John (2006). The Pursuit of History (4th ed.). Pearson Education Limited. p. 52. ISBN 978-1-4058-2351-7. 
9. ↑ Peter N. Stearns; Peters Seixas; Sam Wineburg, eds. (2000). "Introduction". Knowing Teaching and Learning History, National and International Perspectives. New York & London: New York University Press. p. 6. ISBN 978-0-8147-8141-8. 
10. ↑ Nash l, Gary B. (2000). "The "Convergence" Paradigm in Studying Early American History in Schools". In Peter N. Stearns; Peters Seixas; Sam Wineburg. Knowing Teaching and Learning History, National and International Perspectives. New York & London: New York University Press. pp. 102–115. ISBN 978-0-8147-8141-8. 
11. ↑ Seixas, Peter (2000). "Schweigen! die Kinder!". In Peter N. Stearns; Peters Seixas; Sam Wineburg. Knowing Teaching and Learning History, National and International Perspectives. New York & London: New York University Press. p. 24. ISBN 978-0-8147-8141-8. 
12. ↑ Lowenthal, David (2000). "Dilemmas and Delights of Learning History". In Peter N. Stearns; Peters Seixas; Sam Wineburg. Knowing Teaching and Learning History, National and International Perspectives. New York & London: New York University Press. p. 63. ISBN 978-0-8147-8141-8. 
13. ↑ Halsall, Paul. "Ancient History Sourcebook: 11th Brittanica: Herodotus". Internet History Sourcebooks Project. Fordham University. Retrieved 3 December 2020. 
14. ↑ Vives, Juan Luis; Watson, Foster (1913). Vives, on education : a translation of the De tradendis disciplinis of Juan Luis Vives. Robarts - University of Toronto. Cambridge : The University Press. 
15. ↑ Juan Luis Vives (1551). Ioannis Ludouici Viuis Valentini, De disciplinis libri 20. in tres tomos distincti, quorum ordinem versa pagella iudicabit. Cum indice copiosissimo (in Latin). National Central Library of Rome. apud Ioannem Frellonium.