Proton

Ar proton a zo anezhañ ur bartikulenn isatomek a zoug ur garg elektrek 1,602.10^-19 coulomb. Dizoloet e voe e 1919 gant Ernest Rutherford. Ur proton eo nukleüs izotop stankañ an atom hidrogen. Kompozet eo nukleüsoù an atomoù gant neutronoù ha protonoù dalc'het asambles gant an nerzh kreñv. Gant an niver a brotonoù en o nukleüs e vez determinet perzhioù kimiek an atomoù.

Pep proton a zo ennañ ur mas a 1,672 623 1.10^-27 kg, ar pezh a zo war-dro 1 800 gwezh pounneroc'h eget un elektron.

Klaset eo ar protonoù e-giz barionoù ha kenaozet int gant daou gwark up hag ur c'hwark down, dalc'het asambles gant an nerzh kreñv douget gant ar gluonoù.

Dre m'eo kalz kreñvoc'h an nerzh elektromagnetek eget ar gravitadur ez eo ret da gargoù ar protonoù bezañ kevatal da gargoù an elektronoù (en talvoud absolut), a-hend-all en dije ar reveur a garg elektrek pozitivel pe negativel un efed mat war emledadur an hollved, hag evel se, war ar materi agreget dre c'hravitadur (planedennoù, stered, h.a.). Ar memes karg a zo d'ar pozitron ha d'an elektron met gant sinoù enep; ar memes tra zo gwir c'hoazh evit an antiproton hag ar proton.

E kimiezh hag e biokimiezh e c'hell ar ger proton daveañ d'an ion hidrogen en disolvadenn en dour (da lavaret eo, d'an ion hidroniom). En degouezh-se ez eus trenkennoù eus ar roerien protonoù, ha bazennoù eus an degemererien protonoù (gwelet ar reaktadurioù trenkenn-bazenn).