Evropa

Evropa
Površina	10.180.000 km2
Br. stanovnika	746.419.440 (2018)
Gustoća stanovništva	72,9 km2
Nominalni BDP	21,79 biliona $[1]
BDP (PPP)	29,01 biliona $ (2019)[2]
Demonim	Evropljani
Države	50

Evropa je kontinent koji zauzima zapadni dio Evroazije i u potpunosti je na sjevernoj hemisferi, odnosno većim dijelom unutar istočne hemisfere. Izraz "kontinent" obično podrazumijeva fizičku geografiju velike kopnene mase s potpunim ili gotovo potpunim vodenim okruženjem na njenim granicama. Međutim, granica Evrope i Azije donekle je proizvoljna i nedosljedna po toj definiciji zbog djelomičnog naslanjanja na Ural i Kavkaz, a ne zbog niza djelomično spojenih vodenih puteva, što je 1715. predložio kartograf Herman Moll.^[3]

Te vodene granice idu od turskih moreuza do gornjeg toka Oba, gdje se ta rijeka ulijeva u Arktički okean. Granica između Evrope i Azije mijenjana je nekoliko puta od svoje prve koncepcije iz vremena klasične antike kao niz rijeka, mora i moreuza za koje se vjerovalo da se protežu do nepoznate udaljenosti istočno i sjeverno od Sredozemnog mora, bez uključivanja bilo kojih planinskih lanaca.

Sadašnja podjela Evroazije na dva kontinenta odražava kulturološke, jezičke i etničke razlike između Istoka i Zapada, koji se razlikuju po spektru osobina, a ne po oštroj razdijelnoj liniji. Geografska granica između Evrope i Azije ne slijedi nikakve državne granice i sada slijedi samo nekoliko vodenih površina. Turska je transkontinentalna zemlja koja je u cijelosti odvojena vodom, dok su Rusija i Kazahstan samo dijelom odvojeni vodenim tokovima. Prema sadašnjoj konvenciji, Gruzija i Azerbejdžan transkontinentalne su zemlje u kojima su planine potpuno zamijenile vodene puteve kao prirodna granica između kontinenata.

Granice evropskog kontinenta određuju Arktički okean na sjeveru, Atlantski okean na zapadu, Azija na istoku i Sredozemno more na jugu. Od oko 1850. Evropa se najčešće smatra zasebnim kontinentom, odvojenim od Azije rijekom Ural, planinama Uralom i Kavkazom, Kaspijskim jezerom i Crnim morem, kao i turskim moreuzima.^[3] S površinom 10.180.000 km², osim Australije, najmanji je kontinent i čini približno 2% Zemljine površine i 6,8% njenog kopna. Poslije Azije i Afrike Evropa je sa 742.452.000 stanovnika (2018) treći najnaseljeniji kontinent (11% svjetskog stanovništva).^[4]

Na klimu Evrope uveliko utječu tople atlantske struje, koje ublažavaju zime i ljeta na većem dijelu kontinenta, čak i na geografskim širinama na kojima su klimatski uvjeti u Aziji i Sjevernoj Americi hladni. Dalje od mora vidljivije su sezonske razlike. Politički, Evropa je podijeljena na pedesetak nezavisnih država, od kojih je Rusija najveća i najmnogoljudnija s približno 39% učešća u površini (evropski dio Rusije) i 15% učešća u stanovništvu. S druge strane, Vatikan je i po broju stanovnika i po površini njena najmanja država.

Evropa, a posebno antička Grčka i stari Rim, rodno su mjesto zapadne civilizacije.^[5][6] Pad Zapadnog Rimskog Carstva 476. i kasnija Velika seoba naroda označili su kraj starog i početak srednjeg vijeka. Renesansni humanizam, velika geografska otkrića umjetnost i nauka doveli su do modernog doba. Otkad su Portugalsko i Špansko Carstvo počeli doba velikih geografskih otkrića, Evropa je imala glavnu ulogu u svjetskim poslovima. Između 16. i 20. stoljeća evropske sile kontrolirale su u različitim vremenima američki kontinent, gotovo cijelu Afriku i Okeaniju te većinu Azije.

Doba prosvjetiteljstva i kasnija Francuska revolucija i Napoleonovi ratovi oblikovali su kontinent kulturno, politički i ekonomski od kraja 17. do prve polovine 19. stoljeća. Industrijska revolucija, koja je počela u Velikoj Britaniji krajem 18. stoljeća, dovela je do radikalnih ekonomskih, kulturnih i društvenih promjena u zapadnoj Evropi, a na kraju i u većem dijelu svijeta. Oba svjetska rata odvijala su se većim dijelom u Evropi, doprinoseći padu prevlasti zapadne Evrope u svjetskim poslovima do sredine 20. stoljeća, dok su Sovjetski Savez i Sjedinjene Američke Države zauzeli vodeće pozicije. Tokom hladnog rata Evropa je bila podijeljena duž željezne zavjese između NATO-a na zapadu i Varšavskog pakta na istoku sve do revolucija 1989. i pada Berlinskog zida.

Godine 1949. osnovano je Vijeće Evrope s idejom objedinjavanja Evrope u postizanju zajedničkih ciljeva. Daljnje evropsko objedinjavanje dovelo je do formiranja Evropske unije (EU) kao zasebnog političkog entiteta, koja je negdje između konfederacije i federacije.^[7] Evropsa unija nastala je u zapadnoj Evropi, ali se širi prema istoku od raspada Sovjetskog Saveza 1991. Valuta većine zemalja Evropske unije, euro, najčešće se koristi među Evropljanima, a Šengenska zona EU-a ukida graničnu i imigracijsku kontrolu između većine država članica Unije.

1. ^ "GDP Nominal, current prices". MMF. 2019. Pristupljeno 6. 3. 2019.
2. ^ "GDP PPP, current prices". MMF. 2019. Pristupljeno 20. 4. 2019.
3. ^ ^{a b} National Geographic Atlas of the World (7. izd.). Washington, DC: National Geographic. 1999. ISBN 978-0-7922-7528-2. "Europe" (str. 68–69); "Asia" (str. 90–91): "A commonly accepted division between Asia and Europe ... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."
4. ^ http://esa.un.org/unpd/wpp/ Podaci o svjetskoj populaciji
5. ^ Kim Covert (2011). Ancient Greece: Birthplace of Democracy. Capstone. str. 5. ISBN 978-1-4296-6831-6. Ancient Greece is often called the cradle of western civilization. ... Ideas from literature and science also have their roots in ancient Greece.
6. ^ Ricardo Duchesne (2011). The Uniqueness of Western Civilization. Brill. str. 297. ISBN 978-90-04-19248-5. The list of books which have celebrated Greece as the "cradle" of the West is endless; two more examples are Charles Freeman's The Greek Achievement: The Foundation of the Western World (1999) and Bruce Thornton's Greek Ways: How the Greeks Created Western Civilization (2000)
7. ^ "The European union—a federation or a confederation?" (PDF).