Talij

Talij,  ₈₁Tl

Talij u periodnom sistemu
↓                                                                     ↓                                                             →                                                             →
Hemijski element, Simbol, Atomski broj	Talij, Tl, 81
Serija	Metali
Grupa, Perioda, Blok	13, 6, p
Izgled	srebreno bijeli
CAS registarski broj	7440-28-0
Zastupljenost	2,9 · 10-5[1] %
Atomske osobine
Atomska masa	204,3833 u
Atomski radijus (izračunat)	190 (156) pm
Kovalentni radijus	145 pm
Van der Waalsov radijus	196 pm
Elektronska konfiguracija	[Xe] 4f145d106s26p1
Broj elektrona u energetskom nivou	2, 8, 18, 32, 18, 3
1. energija ionizacije	589,4 kJ/mol
2. energija ionizacije	1971 kJ/mol
3. energija ionizacije	2878 kJ/mol
Fizikalne osobine
Agregatno stanje	čvrsto
Mohsova skala tvrdoće	1,2
Kristalna struktura	heksagonalna
Gustoća	11850 kg/m3
Koeficijent termalne ekspanzije	29,9 ppm/K
Magnetizam	dijamagnetičan (${\displaystyle \chi _{m}}$ = −3,7 · 10−5)[2]
Tačka topljenja	577 K (304 °C)
Tačka ključanja	1733[3] K (1460 °C)
Molarni volumen	17,22 · 10-6 m3/mol
Toplota isparavanja	162[3] kJ/mol
Toplota topljenja	4,2 kJ/mol
Pritisak pare	5,33 · 10-6 Pa pri 577 K
Brzina zvuka	818 m/s pri 293,15 K
Specifična toplota	129 J/(kg · K)
Specifična električna provodljivost	6,17 · 106 S/m
Toplotna provodljivost	46 W/(m · K)
Hemijske osobine
Oksidacioni broj	1, 3
Oksid	?
Elektrodni potencijal	-0,3363 V (Tl+ + e- → Tl)
Elektronegativnost	1,62 (Pauling-skala)
Izotopi
Izo RP t1/2 RA ER (MeV) PR 200Tl sin 26,1 h ε 2,456 200Hg 201Tl sin 72,912 h ε 0,493 201Hg 202Tl sin 12,23 d ε 1,364 202Hg 203Tl 29,524 % Stabilan 204Tl sin 3,78 god β- 0,764 204Pb ε 0,347 204Hg 205Tl 70,476 % Stabilan 206Tl u tragovima 4,199 min β- 1,533 206Pb
Sigurnosno obavještenje
Oznake upozorenja T+ Vrlo otrovno
Obavještenja o riziku i sigurnosti	R: 26/28-33-53 S: (1/2-)13-28-45-61
Ako je moguće i u upotrebi, koriste se osnovne SI jedinice. Ako nije drugačije označeno, svi podaci dobijeni su mjerenjima u normalnim uvjetima.

Talij je hemijski element sa simbolom Tl i atomskim brojem 81. On je mehki, sivi postprelazni metal IIIA grupe periodnog sistema elemenata koji se ne nalazi slobodan u prirodi. Kada se izdvoji u čistom obliku sličan je kalaju, ali izložen zraku mijenja boju. Hemičari William Crookes i Claude-Auguste Lamy su nezavisno jedan od drugog otkrili talij 1861. u ostacima nakon proizvodnje sumporne kiseline. Obojica su koristili novorazvijenu metodu plamene spektroskopije pri kojoj talij daje karakteristične zelene spektralne linije. Crookes je ovom elementu dao ime talij iz grčkog θαλλός (thallos) u značenju "zelena grančica". Godinu kasnije, Lamy je elektrolizom također izdvojio čisti talij.

Talij se pretežno oksidira u oksidacijskim stanjima +3 i +1 u vidu ionskih soli. Stanje +3 nalikuje drugim elementima iz talijeve grupe (bor, aluminij, galij, indij). Međutim, stanje +1 koje je daleko poznatije kod talija nego kod spomenutih elemenata, podsjeća na hemiju alkalnih metala, a ioni talija(I) su pronađeni geološki uglavnom u rudama na osnovu kalija. Ako se unesu u organizam, ioni talija se ponašaju u mnogim osobinama poput iona kalija (K⁺) te ih ionska pumpa u živim ćelijama na isti način koristi.

U industrijskom obimu, talij se ne dobija iz rude kalija, već kao nusproizvod refiniranja sulfidnih ruda teških metala. Oko 60-70% proizvedenog talija troši se u elektroničkoj industriji a ostatak koriste farmaceutska industrija i proizvodnja stakla.^[4] Također se koristi i u infracrvenim detektorima. Radioaktivni izotop talij-201 (kao rastvorljivi hlorid TlCl) koristi se u malim, neotrovnim količinama kao sredstvo za skeniranje u nuklearnoj medicini, tokom jedne vrste radioaktivnog testa rada srca. Rastvorljive soli talija (od kojih su mnoge gotovo bez ukusa) su veoma otrovne u većim količinama, a historijski su se koristile kao otrov za pacove i insekticid. Korištenje ovih spojeva je zabranjeno u mnogim državama zbog njihove neselektivne toksičnosti. Zanimljivo je da trovanje talijem ima za rezultat ispadanje kose. Zbog svoje popularnosti kroz historiju kao sredstvo za trovanje, talij je stekao status kao otrov trovača (zajedno sa arsenom).^[5]

1. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom binder
2. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom weast
3. ^ ^{a b} Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom zhang
4. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom sl2001
5. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom rosenpub