Afon Congo

Afon Congo

Math	afon
Daearyddiaeth
Sir	Rhanbarth Bas-Congo
Gwlad	Angola, Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo, Gweriniaeth y Congo, Sambia
Uwch y môr	32 metr
Cyfesurynnau	6.075°S 12.45°E
Tarddiad	Rhayadr Boyoma, Afon Lualaba
Aber	Cefnfor yr Iwerydd
Llednentydd	Afon Inkisi, Afon Kasai, Afon Lefini, Sangha, Afon Ubangi, Afon Tshuapa, Afon Lomami, Afon Lualaba, Afon Chambeshi, Afon Lukuga, Afon Luvua, Afon Aruwimi, Itimbiri River, Luvu, Alima, Afon Ambe, Afon Lulonga, Ikelemba, Kasuku, Afon Kwilu, Afon Lilo, Afon Lindi, Afon Lowa, Lufimi, Afon Lwika, Afon Maiko, Afon Motua, Afon Mongala, Afon M'pozo, Afon Ndjili, Afon Nsele, Ruki, Afon Ulindi, Afon Lukunga, Likouala-Mossaka, Afon Nkeni, Kambu, Likouala-aux-Herbes, Gobari
Dalgylch	401,450,000 cilometr sgwâr
Hyd	4,700 cilometr
Arllwysiad	41,800 metr ciwbic yr eiliad
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Afon yng nghanolbarth Affrica yw Afon Congo, a adwaenid am gyfnod fel 'Afon Zaire'^[1]. Mae yn 4,700 km (2,922 milltir) o hyd; yr ail-hwyaf o afonydd Affrica ar ôl Afon Nîl. Yn nalgylch y Congo y ceir yr arwynebedd ail-fwyaf o fforest law yn y byd, ar ôl dalgylch Afon Amazonas; ac mae hefyd yn ail yn y byd ar ôl yr Amazonas o ran y dŵr sy'n llifo ynddi, 41,800 m³/.

Hi hefyd yw'r afon ddyfna'r byd, gyda dyfnderoedd sy'n fwy na 220 m (720 tr).^[2] Mae gan system Afon Congo-Lualaba-Chambeshi hyd o 4,700 km (2,920 milltir), sy'n ei gwneud y nawfed afon hiraf y byd. Mae'r Chambeshi yn un o lednentydd Afon Lualaba, a Lualaba yw enw Afon Congo i fyny'r afon o Rayadr Boyoma, sy'n ymestyn am 1,800 km (1,120 milltir). O'r ffynhonnell i'w haber, mae'r brodorion Bantu yn byw ers canrifoedd.

Caiff yr afon ei henw o hen Deyrnas y Congo, oedd yn yr ardaloedd o gwmpas aber yr afon. Caiff Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo a Gweriniaeth y Congo eu henwau o'r afon. Y gwledydd eraill o fewn dalgylch yr afon yw Gweriniaeth Canolbarth Affrica, Angola, Sambia a Tansanïa. Mae'n tarddu yn ucheldiroedd Dwyrain Affrica, yn cynnwys yr afonydd sy'n llifo i Lyn Tanganyika a Llyn Mweru, lle tardda Afon Lualaba. Islaw Rhaeadr Boyama, caiff yr enw Afon Congo.

Llifa'r afon tua'r gorllewin o Kisangani islaw'r rhaeadr, yna tua'r de-orllewin heibio Mbandaka, lle mae Afon Ubangi yn ymuno. Mae'n mynd heibio Kinshasa, Brazzaville a Rhaeadrau Livingstone cyn cyrraedd Môr Iwerydd ger Muanda.

1. ↑ Peter Forbath (1977). The River Congo. t. 19.
2. ↑ Oberg, Kevin (July 2008). "Discharge and Other Hydraulic Measurements for Characterizing the Hydraulics of Lower Congo River, July 2008" (PDF). U.S. Geological Survey. Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 2011-10-15. Cyrchwyd 2012-03-14.