Back Al-Andalus ACE Al-Andalus ALS Al-Andalus AN الأندلس Arabic أندلوس ARY الاندلس ARZ Al-Ándalus AST Əndəlüs tarixi Azerbaijani Әл-Әндәлүс Bashkir Аль-Андалус Byelorussian
| Math | lle, historiographical concept, endid daearyddol  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | Wilayah of Al-Andalus |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Arabeg |
| Daearyddiaeth | |
| Gwlad | Umayyad Caliphate, emirate of Córdoba, Caliphate of Córdoba, Almohadiaid, Emirate of Granada, Almoravid dynasty, taifa (first period), taifa (second period), taifa (third period), Sbaen, Portiwgal |
| Cyfesurynnau | 37°N 4°W |
| Cyfnod daearegol | yr Oesoedd Canol |
 | |
Al-Ándalus (Arabeg الأندلس) yw’r enw a ddefnyddir ar y rhannau hynny o Sbaen a Portiwgal oedd dan reolaeth y Mwslimiaid yn y cyfnod rhwng 711 a 1492). Nid oes sicrwydd am darddiad yr enw, er y gall fod cysylltiad â’r Fandaliaid. O al-Andalus y daw enw y Gymuned Ymreolaethol fodern Andalucía, ond ar un adeg yr oedd al-Andalus yn llawer ehangach na hynny.
Ar 27 Ebrill yn y flwyddyn 711, glaniodd byddin Fwslimaidd o tua 9,000 o wyr yn Gibraltar (Yebel Tarik), dan arweiniad Tariq Ibn Ziyad, dirpwy i Raglaw Tangier, Musa ibn Nusair. Ar 19 Gorffennaf gorchfygasant fyddin y Fisigothiaid , a lladdwyd Roderic, brenin y Fisigothiaid. Y flwyddyn wedyn cyrhaeddodd Musa ibn Nusair ei hun gyda byddin arall. Yn y pum mlynedd nesaf, trwy gyfuniad o frwydro a gwneud cytundebau, daethant i reoli’r rhan fwyaf o Orynys Iberia ac eithrio yr ardaloedd mynyddig yn y gogledd.
Yn 756 daeth Abd al-Rahman I i Córdoba a sefydlodd linach a fu’n rheoli al-Andalus hyd 1031. Creodd Abd al-Rahman Emirat Cordoba yn 773. Yn 912, daeth Abd al-Rahman III i’r orsedd ac yn 929 cyhoeddodd ei hun fel Califf.
Yn 1031 ymrannodd Al-Andalus yn nifer o deyrnasoedd llai, y Taifas, o ganlyniad i ryfeloedd cartref ynglŷn â’r olyniaeth. Bu nifer o ymosodiadau llwyddiannus o Ogledd Affrica, megis yr Almorafidiaid a’r Almohadiaid.
Rhwng 718 a 1230, ffurfiwyd y prif deyrnasoedd Cristionogol yn y gogledd: Castilla, Portiwgal, Navarra ac Aragón. Yn raddol dechreuodd y Cristionogion ennill tiriogaethau oddi ar y Mwslimiaid, proses a elwir y Reconquista. Ystyrir i'r Reconquista ddechrau yn 722 pan enillodd Pelayo fuddugoliaeth dros y Mwslimiaid ym Mrwydr Covadonga, i sicrhau annibyniaeth Asturias. Dim ond yn araf yr oedd y Cristionogion yn adennill tir am gyfnod, ond cyflymodd y broses yn y 13g ar ôl uno teyrnasoedd Castilla a León dan y brenin Fernando III. Erbyn canol y 13g dim ond Teyrnas Granada oedd yn parhau yn eiddo'r Mwslimiaid. Diweddodd y Reconquista yn 1492 pan gipiodd y Cristionogion ddinas Granada a gorfodi ei brenin olaf, Boabdil (Abu 'Abd Allāh), i fynd i alltudiaeth.