Back Diözese St Asaph German Diocese of St Asaph English Diócesis de St Asaph Spanish St Asaphin hiippakunta Finnish Diocèse de St Asaph French Keuskupan St Asaph ID Bisdom St Asaph Dutch 聖阿瑟夫教區 Chinese
 | |
 | |
| Math | esgobaeth Anglicanaidd  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 53.26°N 3.44°W |
 | |
| Crefydd/Enwad | Eglwys Loegr |
Un o'r chwe esgobaeth sy'n ffurfio'r Eglwys yng Nghymru yw Esgobaeth Llanelwy. Yn hanesyddol roedd yn un o bedair esgobaeth hanesyddol Cymru (Tyddewi, Bangor a Llandaf oedd y lleill). Mae'r esgobaeth bresennol yn cynnwys Sir Ddinbych a Sir y Fflint, rhai rhannau o sir Conwy a Powys, ac ychydig o sir Gwynedd. Mae'r gadeirlan a'r eglwys gadeiriol yn Llanelwy, sedd Esgob Llanelwy.
Ychydig iawn a wyddys am hanes cynnar yr esgobaeth. Yn ôl y traddodiad, sefydlwyd yr esgobaeth gan Sant Cyndeyrn, a elwir hefyd yn Kentigern a Mungo, tua chanol y 6g. Yr unig berson arall a enwir fel esgob Llanelwy cyn cyfnod y Normaniaid yw Sant Asaph. Fel yn achos gweddill esgobaethau cynnar Cymru, roedd esgobaeth Llanelwy yn yr Oesoedd Canol Cynnar yn uned lai diffiniedig o ran ei thiriogaeth a'i threfn eglwysig nag yn ddiweddarach. Pennaeth ysbrydol ar nifer o glasau ac eglwysi lled-annibynnol oedd yr esgob.
Daeth newid gyda dyfodiad y Normaniaid i Gaer a gogledd Cymru. Ceir y cyfeiriad hanesyddol cyntaf at Esgobaeth Llanelwy, ond heb ei henwi'n uniongyrchol, mewn dogfen eglwysig sy'n dyddio i 1125. Penodwyd y Normaniad Gilbert yn esgob Llanelwy tua'r flwyddyn 1141 (neu 1143). Cafodd ei olynu gan Sieffre o Fynwy yn 1152.
O ddiwedd y 12g ymlaen, sefydlwyd sawl tŷ crefydd yn yr esgobaeth, yn cynnwys abatai Dinas Basing, Glyn Egwestl, ac Ystrad Marchell, ynghyd â lleiandy Llanllugan.
Pan ddiffinwyd tiriogaeth yr esgobaeth yn y 12g, roedd cantref Dyffryn Clwyd yn perthyn i Esgobaeth Bangor, fel ynys yng nghanol Esgobaeth Llanelwy. Erbyn hyn mae'r "ynys" honno wedi diflannu ac mae'r esgobaeth yn ymestyn o lan afon Conwy yn y gorllewin i afon Dyfrdwy yn y dwyrain.