Iddew-Almaeneg

Iddew-Almaeneg

Enghraifft o'r canlynol	iaith, macroiaith, iaith fyw
Math	tafodieithau Uwch-Germanig, ieithoedd Iddewig, Germaneg Gorllewinol
Rhan o	diwylliant Iddewig, ieithoedd di-diriogaethol Ffrainc
Yn cynnwys	Iddew-Almaeneg Ewropeaidd, Iddew-Almaeneg Israelaidd, Iddew-Almaeneg Dwyreiniol, Iddew-Almaeneg Gorllewinol, Iddew-Almaeneg Litvish
Enw brodorol	יידיש
Nifer y siaradwyr	1,000,000 (2010),[1]   11,000,000 (1910s)
cod ISO 639-1	yi
cod ISO 639-2	yid
cod ISO 639-3	yid
Gwladwriaeth	Awstralia, Awstria, yr Ariannin, Belarws, Gwlad Belg, Bosnia a Hertsegofina, Brasil, y Deyrnas Unedig, Hwngari, yr Almaen, Israel, Canada, Costa Rica, Latfia, Lithwania, Mecsico, Moldofa, Yr Iseldiroedd, Panamâ, Gwlad Pwyl, Rwsia, Rwmania, Unol Daleithiau America, Wcráin, Wrwgwái, Ffrainc, Y Swistir, Sweden, Estonia, De Affrica
System ysgrifennu	Wyddor sgript Hebraeg, Yr wyddor Hebraeg
Corff rheoleiddio	Sefydliad Ymchwil Iddewig Yivo
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Iaith o darddiad Uchel Almaeneg yr Iddewon Ashcenasi yw Iddew-Almaeneg neu Iddeweg (ייִדיש yidish neu אידיש idish, sef "Iddewig"). Yn hanesyddol, mae nifer o enwau bod wedi arni gan gynnwys: Taytsh (Almaeneg), Yidish-taytsh (Almaeneg-Iddewig), Loshn-ashkenaz (Iaith Ashkenaz), a Zhargon (Bratiaith).^[2] Fe'i siaredir heddiw gan gymunedau Iddewig ar draws y byd. Datblygodd yr iaith yng nghanolbarth Ewrop, wrth i gymunedau Iddewig fabwysiadu'r tafodieithoedd Almaeneg o'u cwmpas yn iaith bob dydd. Roedd yr Hebraeg yn parhau i fod yn iaith ddefosiynol iddynt. Cred rhai i'r cymunedau hyn symud yn wreiddiol o ardaloedd lle siaredid ieithoedd Romawns yn ne Ffrainc a gogledd yr Eidal ac mae peth dylanwad o'r ieithoedd hynny arni o hyd.^[3] Ond mae damcaniaethau eraill.

Mae dylanwad yr Hebraeg a'r Aramaeg arni yn amlwg o'r wyddor Hebraeg a ddefnyddir i'w hysgrifennu yn ogystal â chyfran helaeth o eirfa'r iaith. Wrth i'r cymunedau hyn symud i ddwyrain Ewrop, bu'r ieithoedd Slafonaidd yn ddylanwad arni hefyd. ^[4][5] Amcangyfrifir bod tua 70% o'r eirfa yn Almaenig, 25% yn dod o Hebraeg-Aramaeg (לשון קדש trawslyth. 'loshn koydesh', cyf. 'yr iaith sanctaidd'), a 5% yn dod o'r ieithoedd Slafonaidd, ac ychydig iawn o'r ieithoedd Romawns.^[6]

Fe'i hysgrifennir yn yr wyddor Hebraeg gyda rhai addasiadau. Daeth y dull cyfoes o ysgrifennu'r iaith i arfer tua 1900 ond cyflwynwyd nifer o ddiwygiadau yn ystod cyfnod y Rhyfel byd Cyntaf. Ym 1937,sefydlodd Sefydliad Ymchwil Iddewig (YIVO) y rheolau a ystyrir yn safonol. Dyna a ddefnyddir i ysgrifennu'r rhan fwyaf o bapurau newydd, cylchgronau a llyfrau seciwlar, yn ogystal â chyrsiau iaith mewn prifysgolion a lleoedd eraill. Ond mae'r wasg a chyhoeddwyr Hasidig yn tueddu i gadw at orgraff sy'n drwm o dan ddylanwad yr Almaeneg ac a oedd yn gyffredin yn niwedd y 19g. a dechrau'r 20g. Dyna'r orgraff a hyrwyddwyd gan y Maskilim (Iddewon yr Oleuedigaeth). Mae YIVO hefyd wedi datblygu ffordd safonol o ysgrifennu'r iaith mewn llythrennau Lladin.^[7]

1. ↑ (yn en) Ethnologue (25, 19 ed.), Dallas: SIL International, ISSN 1946-9675, OCLC 43349556, Wikidata Q14790, https://www.ethnologue.com/
2. ↑ "Basic Facts about Yiddish" (PDF). YIVO. 2014. Cyrchwyd 03 Hydref 2024. Check date values in: |access-date= (help)
3. ↑ Kahn, Lily (2012). Colloquial Yiddish. London and New York: Routledge. tt. [viii]. ISBN 978-1-138-96042-8.
4. ↑ Introduction to Old Yiddish literature, p. 72, Baumgarten and Frakes, Oxford University Press, 2005
5. ↑ "Development of Yiddish over the ages", www.jewishgen.org
6. ↑ Kahn, Lily (2012). Colloquial Yiddish. London and New York: Routledge. tt. [viii]. ISBN 978-1-138-96042-8.
7. ↑ "Basic Facts about Yiddish" (PDF). YIVO. Cyrchwyd 03 Hydref 2024. Check date values in: |access-date= (help)