Back الكتاب الأحمر للهربس Arabic Levr Ruz Hergest Breton Llibre vermell de Hergest Catalan Rotes Buch von Hergest German Κόκκινο Βιβλίο του Χέργκεστ Greek Red Book of Hergest English Libro rojo de Hergest Spanish Livre rouge de Hergest French Reade boek fan Hergest Frisian Llyfr Coch Hergest Irish
 Sgan o Lyfr Coch Hergest gan Lyfrgell Bodley, Prifysgol Rhydychen | |
| Enghraifft o'r canlynol | codecs, llawysgrif, gwaith ysgrifenedig  |
|---|---|
| Awdur | amryw o awduron |
| Iaith | Cymraeg |
| Dechrau/Sefydlu | 1382 |
| Lleoliad | Llyfrgell Bodley |
| Yn cynnwys | Historia Regum Britanniae, Peniarth 20, Ystorya de Carolo Magno, Breuddwyd Rhonabwy, Trioedd Ynys Prydain, Pedair Cainc y Mabinogi, Meddygon Myddfai, Amlyn ac Amig, Cyfranc Lludd a Llefelys, Proffwydoliaeth Sibli Ddoeth |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Llawysgrif hynafol yn yr iaith Gymraeg, a ysgrifennwyd tua 1382-1410, yw Llyfr Coch Hergest. Mae’n un o brif ffynonellau ar gyfer chwedlau'r Mabinogi a cheir ynddi hefyd sawl testun rhyddiaith Cymraeg Canol arall ac adran bwysig o gerddi. Mae'r gwaith wedi'i osod yn drefnus iawn ac yn cynnwys Rhyddiaith, barddoniaeth, gweithiau brodorol, addasiadau o ieithoedd eraill a chyfieithiadau.[1]
Cyfeiriwyd ati fel 'y crynhoad llawysgrif sengl cyfoethocaf o lenyddiaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol' (Lewis 1971: 481), 'llyfrgell mewn un gyfrol', ac 'y trymaf o'r llyfrau canoloesol yn Gymraeg o bell ffordd, y mwyaf yn ei ddimensiynau ... a'r mwyaf trwchus' Huws (2000: 82).[2]
Roedd Llyfr Gwyn Hergest yn llawysgrif a sgwennwyd yn rhannol gan Lewis Glyn Cothi, ond yn 1810 cafodd ei ddinistrio mewn tân.
Roedd ym meddiant y brudiwr a noddwr Hopcyn ap Tomas o Ynysforgan ac Ynysdawe ar ddechrau'r 15g. Gwyddys ei fod yn berchen ar Lyfr Coch Hergest gan fod cofnodion ynddo amdano gan y copïydd proffesiynol Hywel Fychan ap Hywel Goch o Fuellt, ac mae'n bosibl mai ar gyfer Hopcyn ap Tomas ab Einion o Ynysforgan yng Nghwm Tawe y lluniwyd y llawysgrif. Ymddengys ei fod wedi gwneud cryn dipyn o waith i Hopcyn a cheir dim llai na phum awdl i Hopcyn yn y Llyfr Coch yn ogystal â gwaith gan: Llywelyn Goch ap Meurig Hen, Dafydd y Coed, Madog Dwygraig, Meurig ab Iorwerth ac Ieuan Llwyd ab y Gargam. Yn ogystal, ceir awdl gan Y Proll i'w fab Tomas ap Hopcyn, yntau'n noddwr beirdd o fri.[3]
Daw’r enw am ei bod wedi ei rwymo mewn lledr coch, a’i gysylltiad gyda Phlas Hergest yn Swydd Henffordd. Ymddengys iddo ddod i feddiant John Vaughan o Dre-tŵr yn 1465 ac iddo fynd oddi yno i Hergest. Bu ym meddiant y teulu hyd ddechrau'r 17g a dyna pam y cafodd yr enw. Fe roddwyd y llyfr gan y Parch. Thomas Wilkins i Goleg Yr Iesu, Rhydychen yn 1701, ac mae ar gadw yn Llyfrgell Bodley, Prifysgol Rhydychen, ac wedi'i ddigideiddio ar drwydded agored.
- ↑ Gwyddoniadur Cymru; Gwasg y Brifysgol; 2008; tud.577
- ↑ rhyddiaithganoloesol.caerdydd.ac.uk; Archifwyd 2021-07-20 yn y Peiriant Wayback Rhyddiaith Gymraeg 1300 - 1425 Prifysgol Caerdydd; adalwyd 20 Gorffennaf 2021.
- ↑ "R. Iestyn Daniel 2002"