Meicro-organeb

Meicro-organeb

Clwstwr o facteria Escherichia coli wed'i chwyddo 10,000 o weithiau
Math	organeb byw
Rhan o	consortiwm
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae meicro-organeb, neu feicrob yn organeb o faint meicrosgopig, a all fodoli yn ei ffurf ungell neu fel cytref o gelloedd.

Amheuwyd bodolaeth bywyd meicrobaidd anweledig yn yr hen amser, fel yn ysgrythurau Jain o India'r 6g CC. Dechreuodd yr astudiaeth wyddonol o feicro-organebau o dan y meicrosgop yn y 1670au gan Anton van Leeuwenhoek . Yn y 1850au, canfu Louis Pasteur fod meicro-organebau yn achosi i fwyd bydru. Yn y 1880au, darganfu Robert Koch fod meicro-organebau yn achosi'r afiechydon diciâu, colera, difftheria, ac anthracs.

Gan fod meicro-organebau yn cynnwys y rhan fwyaf o organebau ungellog o bob un o'r tri pharth bywyd gallant fod yn hynod o amrywiol. Mae dau o'r tri pharth Archaea a Bacteria, yn cynnwys meicro-organebau'n unig. Mae'r trydydd parth Eukaryota yn cynnwys yr holl organebau amlgellog yn ogystal â llawer o brotyddion ungellog a phrotosoaid sy'n feicrobau. Mae rhai protosoaid yn perthyn i anifeiliaid a rhai i blanhigion gwyrdd. Mae yna hefyd lawer o organebau amlgellog sy'n feicrosgopig, sef meicro-anifeiliaid, rhai ffyngau, a rhai algâu, ond yn gyffredinol ni chaiff y rhain eu hystyried yn feicro-organebau. 

Gall micro-organebau fodoli mewn cynefinoedd gwahanol iawn, gan fyw yn y pegynnau a'r cyhydedd, yr anialwch, geiserau, creigiau, a'r môr dwfn. Mae rhai wedi'u haddasu i eithafion megis amodau poeth iawn neu oer iawn, eraill i bwysedd uchel, ac ychydig, megis radiodurans Deinococcus, i amgylchedd gydag ymbelydredd uchel. Mae meicro-organebau hefyd yn ffurfio'r meicrobiota a geir ym mhob un o'r organebau amlgellog. Credir fod creigiau Awstralia, sy'n 3.45-biliwn oed ar un adeg yn cynnwys meicro-organebau, y dystiolaeth uniongyrchol gynharaf o fywyd ar y Ddaear.^[1][2]

Mae meicrobau'n bwysig mewn diwylliant ac iechyd dynol mewn sawl ffordd, o eplesu bwyd i drin carthion, ac i gynhyrchu tanwydd, ensymau a chyfansoddion bioactif eraill. Mae meicrobau yn arfau hanfodol mewn bioleg fel organebau model ac maent wedi'u defnyddio mewn rhyfela biolegol a bioderfysgaeth. Mae microbau'n rhan hanfodol o bridd ffrwythlon. Yn y corff dynol, meicro-organebau yw'r meicrobiota dynol, gan gynnwys fflora hanfodol y perfedd. Meicrobau yw'r pathogenau sy'n gyfrifol am lawer o glefydau heintus ac, o'r herwydd, dyma darged mesurau hylendid.

1. ↑ Tyrell, Kelly April (18 December 2017). "Oldest fossils ever found show life on Earth began before 3.5 billion years ago". University of Wisconsin–Madison. Cyrchwyd 18 December 2017.
2. ↑ Schopf, J. William; Kitajima, Kouki; Spicuzza, Michael J.; Kudryavtsev, Anatolly B.; Valley, John W. (2017). "SIMS analyses of the oldest known assemblage of microfossils document their taxon-correlated carbon isotope compositions". PNAS 115 (1): 53–58. Bibcode 2018PNAS..115...53S. doi:10.1073/pnas.1718063115. PMC 5776830. PMID 29255053. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5776830.