Mongolia

Mongolia

Mongolia Монгол Улс (Mongoleg)
Arwyddair	Crwydrwch a Phrofwch Mongolia
Math	gwladwriaeth sofran, gwlad dirgaeedig, gwlad
Enwyd ar ôl	Mongolwyr
Prifddinas	Ulan Bator
Poblogaeth	3,409,939
Sefydlwyd	29 Rhagfyr 1911 (Annibyniaeth oddi wrth y Brenhinllin Qing) 26 Tachwedd 1924 (Sefydlu Gweriniaeth y Bobl (1924 i 1992))
Anthem	Anthem Genedlaethol Mongolia
Pennaeth llywodraeth	Oyunerdene Luvsannamsrai
Cylchfa amser	UTC+08:00, Asia/Hovd, Asia/Ulaanbaatar, Asia/Choibalsan
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Mongoleg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Dwyrain Asia
Gwlad	Mongolia
Arwynebedd	1,564,116 km²
Uwch y môr	1,528 metr
Yn ffinio gyda	Gweriniaeth Pobl Tsieina, Rwsia
Cyfesurynnau	46°N 105°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Mongolia
Corff deddfwriaethol	Khural Mawr y Wlad
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd Mongolia
Pennaeth y wladwriaeth	Khurelsukh Ukhnaa
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Mongolia
Pennaeth y Llywodraeth	Oyunerdene Luvsannamsrai
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$15,286 million, $16,811 million
Arian	tögrög Mongolia
Canran y diwaith	5 ±1 canran
Cyfartaledd plant	1.93
Mynegai Datblygiad Dynol	0.739
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gwlad dirgaeedig i'r gogledd o Weriniaeth Pobl Tsieina ac i'r de o Rwsia yw Mongolia. Roedd hi'n rhan o Tsieina hyd 1921 pan enillodd ei hannibyniaeth. Prifddinas y wlad yw Ulan Bator. Mongolia yw ail wlad dirgaeedig fwyaf y byd, ar ôl Casachstan.

Gwlad dirgaeedig yn Nwyrain Asia yw Mongolia, sy'n ffinio â Rwsia i'r gogledd a Tsieina i'r de. Mae ganddi arwynebedd o 1,564,116 km sg (603,909 milltir sg). Amcangyfrifwyd gan Fiwro Cyfrifiad yr UD^[1] fod cyfanswm poblogaeth Mongolia yn 2015 yn 3,000,251 o bobl, safle tua 121 yn y byd, a thua 300,000 o bobl yn llai na Chymru. Mae hyn yn ei gwneud ywladwriaeth sofran fwyaf gwasgaredig yn y byd.

Mongolia yw'r wlad dirgaeedig fwyaf yn y byd nad yw'n ffinio â môr caeedig, ac mae llawer o'i hardal wedi'i gorchuddio â phaith glaswelltog, gyda mynyddoedd i'r gogledd a'r gorllewin ac Anialwch Gobi i'r de. Mae Ulaanbaatar, y brifddinas a'r ddinas fwyaf, yn gartref i tua hanner poblogaeth y wlad.

Mae tiriogaeth Mongolia heddiw wedi'i rheoli gan amrywiol ymerodraethau crwydrol (nomadig), gan gynnwys y Xiongnu, y Xianbei, y Rouran, y Khaganate Tyrcaidd Cyntaf, yr Ail Turkic Khaganate, yr Uyghur Khaganate ac eraill. Yn 1206, sefydlodd Genghis Khan Ymerodraeth y Mongol, a ddaeth yn ymerodraeth tir gyffiniol fwyaf mewn hanes. Gorchfygodd ei ŵyr Kublai Khan Tsieina yn iawn a sefydlu Brenhinllyn Yuan. Ar ôl cwymp yr Yuan, enciliodd y Mongoliaid i Fongolia ac ailddechreuodd eu patrwm o wrthdaro carfannol, ac eithrio yn ystod oes Dayan Khan a Tumen Zasagt Khan.

Yn yr 16g, ymledodd Bwdhaeth Tibet i Fongolia, ac aeth ymhellach gan Frenhinllin Qing a sefydlwyd gan Manchu, a amsugnodd y wlad yn yr 17g. Erbyn dechrau'r 20g, roedd bron i draean o'r boblogaeth oedolion gwrywaidd yn fynachod Bwdhaidd.^[2] Ar ôl cwymp llinach Qing ym 1911, datganodd Mongolia ei hannibyniaeth, a gwireddwyd hynny'n llawyr ym 1921. Yn fuan wedi hynny, daeth y wlad yn wladwriaeth lloeren i'r Undeb Sofietaidd. Ym 1924, sefydlwyd Gweriniaeth Pobl Mongolia fel gwladwriaeth sosialaidd.^[3] Ar ôl chwyldroadau gwrth-gomiwnyddol 1989, cynhaliodd Mongolia ei chwyldro democrataidd heddychlon ei hun yn gynnar yn 1990. Arweiniodd hyn at system amlbleidiol, cyfansoddiad newydd ym 1992, a thrawsnewidiodd i economi marchnad.

Mae tua 30% o'r boblogaeth yn grwydrol neu'n lled-nomadig; mae'r diwylliant ceffylau'n parhau i fod yn rhan bwysig iawn o bob elfen o fywyd. Bwdhaeth yw'r grefydd fwyafrifol (51.7%), a di-grefydd yw'r ail grŵp mwyaf (40.6%). Islam yw'r trydydd hunaniaeth grefyddol fwyaf (3.2%), wedi'i grynhoi ymhlith y Kazakhiaid ethnig. Mongoliaid ethnig yw rhan fwyaf y dinasyddion, gyda thua 5% o'r boblogaeth yn Kazakhiaid, Tuvaniaid, a lleiafrifoedd ethnig eraill, sydd wedi'u crynhoi'n arbennig yn ngorllewin y wlad.

Mae Mongolia'n aelod o'r Cenhedloedd Unedig, Dialog Cydweithredol Asia, y G77, Banc Buddsoddi Seilwaith Asiaidd, y Mudiad Heb Aliniad ac mae'n bartner byd-eang NATO. Ymunodd Mongolia â Sefydliad Masnach y Byd ym 1997 ac mae'n ceisio ehangu ei gwaith oddi mewn i grwpiau economaidd a masnach eraill.

1. ↑ "U.S. Census Bureau International Data Base". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-12-11. Cyrchwyd 2013-06-28.
2. ↑ "Mongolia – Religion". Michigan State University. Archifwyd o'r gwreiddiol ar March 15, 2015. Cyrchwyd January 24, 2015.
3. ↑ Sik, Ko Swan (1990). Nationality and International Law in Asian Perspective. Martinus Nijhoff Publishers. t. 39. ISBN 9780792308768. Cyrchwyd 2013-06-28.