Nelson Mandela

Nelson Mandela
Ganwyd	Rolihllahla Mandela  18 Gorffennaf 1918  Mvezo
Bu farw	5 Rhagfyr 2013  o clefyd y system resbiradol  Houghton Estate
Man preswyl	Houghton Estate
Dinasyddiaeth	De Affrica
Alma mater	Prifysgol Witwatersrand Prifysgol Fort Hare University of South Africa Prifysgol Llundain
Galwedigaeth	gwleidydd, hunangofiannydd, cyfreithiwr, gweithredydd gwleidyddol, Carcharor gwleidyddol, sgriptiwr
Swydd	Arlywydd De Affrica, Secretary General of the Non-Aligned Movement, Aelod o Gynulliad Cenedlaethol De Affrica
Adnabyddus am	Long Walk to Freedom
Prif ddylanwad	Luis Taruc
Plaid Wleidyddol	African National Congress, South African Communist Party
Tad	Gadla Henry Mphakanyiswa
Mam	Nosekeni Fanny
Priod	Evelyn Mase, Winnie Madikizela-Mandela, Graça Machel
Plant	Makgatho Mandela, Makaziwe Mandela, Zenani Mandela-Dlamini, Thembekile Mandela, Zindzi Mandela
Perthnasau	Ndileka Mandela
Gwobr/au	Gwobr Jawaharlal Nehru am Ddeallusrwydd Rhyngwladol, International Simón Bolívar Prize, Ludovic-Trarieux International Human Rights Prize, Gwobr Sakharov, Gwobr y Cenhedloedd Unedig am waith gyda Iawnderau Dynol, Seren Cyfeillgarwch y Bobl, Order of Friendship, Order of Eduardo Mondlane, 1st class, Grandmaster of the Order of Good Hope, Gwobr Heddwch Lennin, Urdd Lenin, Gradd er anrhydedd o Goleg Spelman, Félix Houphouët-Boigny Peace Prize, Doethor Anrhydeddus Prifysgol Madrid, Urdd José Martí, Gwobr Tywysoges Asturias am Gydweithredu Rhyngwladol, honorary doctor of the Peking University, Gwobr Heddwch Nobel, Fulbright Prize, Urdd Aur yr Olympiad, Grand Cross of the National Order of Mali, Order of Augusto César Sandino, Gwobr Bruno Kreisky, honorary Canadian citizenship, Philadelphia Liberty Medal, Bharat Ratna, Arthur Ashe Courage Award, Gwobr hawliau Dynol Al-Gaddafi, Uwch Goler Urdd Tywysog Harri, Doethor Anrhydeddus Prifysgol Brwsel, Ahimsa Award, Delta Prize for Global Understanding, Urdd Cyfeillgarwch, Medal Aur y Gyngres, Urdd Teilyngdod, Isitwalandwe Medal, Gwobr Cymdeithion O. R. Tambo, Medal Jiwbilî Aur y Frenhines Elisabeth II, Urdd Stara Planina, Nishan-e-Pakistan, Urdd Playa Girón, Order of Jamaica, Urdd Seren Ghana, Urdd y Wên, Order of Agostinho Neto, Grand Cross of the Order of Liberty, honorary doctor of the Autonomous University of Barcelona, honorary doctor of the University of Hong Kong, honorary doctor of the University of Calcutta, honorary doctor of the University of Pretoria, honorary doctor of the Howard University, Bailiff Grand Cross of the Order of Saint John, Alan Paton Award, Urdd yr Eliffant, Urdd Brenhinol y Seraffim, Uwch Groes Rhosyn Gwyn y Ffindir gyda Choler, Order of the Nile, Marchog Croes Uwch Urdd Sant Olav, Honorary Companion of the Order of Canada, Doethor Anrhydeddus Brifysgol Leiden, Coler Urdd Isabella y Catholig, Urdd Llew Aur Llinach Nassau, Medal Rhyddid yr Arlywydd, Urdd Tywysog Yaroslav Gall, Dosbarth 1af, Honorary Companion of the Order of Australia, Gandhi Peace Prize, Gwobr Four Freedoms, Order of the Lion, Platinum Order of Mapungubwe, Urdd Sant Ioan, Doethor Anrhydeddus yn Karolinska Institutet, Medal Giuseppe Motta, Gwobr Llysgennad Cydwybod, Gwobr Mo Ibrahim: Arweinyddiaeth Dda yn Affrica, Uwch Groes Urdd Eryr yr Aztec, Doethuriaeth Anrhydeddus Prifysgol Las Palmas, Gran Canaria, honorary citizen of Paris, Honorary doctorate from the Sorbonne University Paris, honorary doctor of Paris 8 University, Freedom of the London Borough of Greenwich, Freedom of the Royal Borough of Greenwich, World Rugby Hall of Fame
Gwefan	https://www.nelsonmandela.org
llofnod

Nelson Rolihlahla Mandela (18 Gorffennaf 1918 – 5 Rhagfyr 2013), oedd Arlywydd cyntaf De Affrica 1994–1999 i gael ei ethol mewn etholiadau cwbl gynrychiadol democrataidd. Cyn ei arlywyddiaeth, roedd Mandela yn ymgyrchydd gwrth-apartheid ac ef oedd arweinydd y Gynghrair Affricanaidd Cenedlaethol (ANC) a'i adain arfog sef yr Umkhonto we Sizwe. Cafodd ei ddyfarnu'n euog o droseddau a gyflawnwyd pan arweiniai ef y frwydr yn erbyn apartheid. Am ei ran yn y troseddau hyn, treuliodd 27 mlynedd yn y carchar gyda nifer helaeth o'r blynyddoedd hyn wedi'u treulio ar Ynys Robben.

Yn Ne Affrica ac yn rhyngwladol, daeth Mandela yn symbol o ryddid a chyfiawnder yn sgîl ei wrthwynebiad i apartheid, tra bod y llywodraeth apartheid a gwledydd a oedd yn cefnogi'r system hwn yn condemnio Mandela ac yn ei alw ef a'i gefnogwyr yn gomiwnyddion ac yn derfysgwyr. Ar ôl iddo gael ei ryddhau o'r carchar ar yr 11eg o Chwefror, 1990, arweiniodd ei gefnogaeth o drafodaeth at ddemocratiaeth aml-hîl yn Ne Affrica. Ers diwedd apartheid, mae Mandela wedi derbyn canmoliaeth fawr gan ei gyn-wrthwynebwyr hyd yn oed.

Derbyniodd Mandela dros gant o wobrau gwahanol dros bedwar degawd, gan gynnwys Gwobr Nobel am Heddwch ym 1993 a Gwobr Sakharov yn 1988. Ystyriwyd Mandela yn ystod ei flynyddoedd olaf fel un a oedd yn parhau i leisio'i farn am faterion cyfoes. Yn aml yn Ne Affrica, galwyd ef yn "Madiba", teitl anrhydeddus a fabwysiadwyd gan gyn-deidiau Mandela. Mae'r teitl bellach yn gyfystyr ag enw Nelson Mandela.