Ocsigen

Ocsigen
Ocsigen mewn cynhwysydd
Symbol	O
Rhif	8
Dwysedd	1.429 kg m-3

Elfen gemegol yw ocsigen (hen air: ufelai) a ddynodir gan y symbol O a'r rhif atomig 8; mae'n perthyn i'r grŵp Chalcogen yn y tabl cyfnodol. Mae'n elfen gyffredin yn y Ddaear a'r atmosffêr a'r elfen mwyaf cyffredin o'i chrwst. Ar dymheredd a gwasgedd safonol (sef TGS), mae ar ffurf nwy, a gellir ei ddynodi gan fformiwla O₂, sy'n angenrheidiol i resbiradaeth aerobig, ac felly i gynnal bywyd. Mae'r moleciwlau deuatomig yn ffurfio 21% o aer sych, ac yn rhan o nifer sylweddol o greigiau. Mae gan yr elfen alotrop arall, sef oson, O₃, sy'n ffurfio haen naturiol yn y stratosffer (yr haen oson) wrth iddo gael ei ffurfio o ocsigen deuatomig o dan effaith golau uwchfioled cryf.

Mae'n elfen anfetel hynod o adweithiol ac yn ocsidydd sy'n ffurfio cyfansoddion cemegol gyda'r rhan fwyaf o elfennau'n hawdd.^[1]

O ran mas, ocsigen yw'r trydydd elfen mwyaf cyffredin yn y bydysawd, yn dilyn hydrogen a heliwm.^[2] Ar Dymheredd a Gwasgedd Safonol (TGS), mae dau atom o ocsigen yn bondio i ffurfio deuocsigen, nwy diatomig, di-liw, di-arogl a di-flas gyda'r fformiwla O₂.

Gellir dweud fod ocsigen yn rhan hanfodol o'r atmosffer ac yn gwbwl hanfodol i gynnal bywyd gan ei fod yn rhan hanfodol o respiradaeth. Mae'n rhy adweithiol i fod yn elfen cwbwl rydd yn yr atmosffer a chaiff ei adnewyddu gan organebau byw drwy brosesau megis ffotosynthesis sy'n defnyddio golau'r haul i gynhyrchu ocsigen elfennol allan o ddŵr. Mae alatrop arall o ocsigen, sef oson yn amsugno pelydrau UVB ac o ganlyniad mae'r haen oson yn amddiffyn y bïosffer rhag pelydrau uwchfioled. Mae'r ocsigen atomig a geir ymhell uwchlaw'r ddaear yn gyfrifol am rydu awyrennau.^[3] Mae ocsigen hefyd yn cael ei greu mewn diwydiant drwy ddistylliad rhanol o aer hylifol i gymryd yr ocsigen o'r aer. Defnyddir ocsigen elfennol (elemental oxygen) i gynhyrchu dur, plastig, weldio, tanwydd rocedi, ocsigen meddygol ac achubol o fewn awyrennau, llongau tanfor, Teithio i'r gofod ayb.

1. ↑ "WebElements: the periodic table on the web – Oxygen: electronegativities". WebElements.com. Cyrchwyd 7 Tachwedd, 2011. Check date values in: |accessdate= (help)
2. ↑ Emsley 2001, tud.297
3. ↑ "Atomic oxygen erosion". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-06-13. Cyrchwyd 8 Awst 2009. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)