Tyrus

Tyrus

Math	dinas, village/town/city in Lebanon, dinas fawr, dinas hynafol, dinas-wladwriaeth
Poblogaeth	160,000
Sefydlwyd	2750 (yn y Calendr Iwliaidd) CC (Herodotus)
Cylchfa amser	UTC+2, UTC+03:00
Gefeilldref/i	Alger, Dezful, Málaga, Perpignan, Tiwnis, Perpignan Méditerranée Métropole, Novorossiysk
Daearyddiaeth
Sir	Tyre District
Gwlad	Libanus
Arwynebedd	5 km²
Uwch y môr	10 metr
Cyfesurynnau	33.27°N 35.2°E
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Dinas yn Libanus yw Tyrus, Groeg: Τύρος Týros. Saif ger y môr yn ne Libanus, tua 80 km i'r de o Beirut. Gyda poblogaeth yn 117,100, hi yw'r bedwaredd dinas yn Libanus o ran maint.

Mae Tyrus yn hen ddinas Ffenicaidd, ac yn ôl mytholeg yn fan geni Europa ac Elissa (Dido). Enwyd yr Hippodrome Rhufeinig fel Safle Treftadaeth y Byd gan UNESCO.

Yn ôl Herodotus, sefydlwyd Tyrus tua 2750 CC, ac mae cofnodion amdani yn dyddio o tua 1300 CC. Daeth yn ddinas fwyaf nerthol Ffenicia, a sefydlodd lawer o wladychfeydd; Carthago yw'r enwocaf o'r rhain. Roedd y ddinas yn nodedig am gynhyrchu lliw porffor arbennig, porffor Tyrus.

Am gynodau bu'r ddinas dan reolaeth yr Aifft, yna'n ddiweddarachg yn rhan o Ymerodraeth Persia. Yn 332 CC, cipiwyd y ddinas gan Alecsander Fawr, brenin Macedon, wedi gwarchae o saith mis. Yr adeg honno roedd Tyrus ar ynys fechan, felly adeiladodd byddin Alecsander gob i gysylltu'r ddinas a'r tir mawr. Ad-enillodd y ddinas ei hanibyniaeth oddi wrth yr Ymerodraeth Seleucaidd yn 126 CC. Yn ddiweddarach daeth yn rhan o'r ymerodraeth Rufeinig.

Cipiwyd y ddinas gan y Cristionogion yn 1124, a daeth yn un o ddinasoedd pwysicaf Teyrnas Jeriwsalem a phencadlys archesgobaeth Tyrus. Ad-enillwyd y ddinas i Islam yn 1291.