Back Узбеқьисҭан Abkhazian Uzbèkistan ACE Узбекистан ADY Oesbekistan Afrikaans Usbekistan ALS ኡዝቤኪስታን Amharic Uzbekistan AMI Uzbekistán AN Usbecastan ANG उज्बेकिस्तान ANP

Wsbecistan

Wsbecistan
Gweriniaeth Wsbecistan
O‘zbekiston Respublikasi, Ўзбекистон Республикаси (Wsbeceg)
Mathgwladwriaeth sofran, gwlad dirgaeedig, gwlad Edit this on Wikidata
PrifddinasTashkent Edit this on Wikidata
Poblogaeth34,915,100 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd1 Medi 1991 (Annibyniaeth oddi wrth yr Undeb Sofietaidd)
AnthemAnthem Genedlaethol Wsbecistan Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethAbdulla Nigmatovich Aripov Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+05:00, Asia/Samarkand, Asia/Tashkent Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol		Wsbeceg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolCanolbarth Asia Edit this on Wikidata
GwladWsbecistan Edit this on Wikidata
Arwynebedd448,978 km² Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaCasachstan, Cirgistan, Tajicistan, Affganistan, Tyrcmenistan Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau41°N 66°E Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolLlywodraeth Wsbecistan Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholOliy Majlis Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth		Arlywydd Wsbecistan Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethShavkat Mirziyoyev Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth		Prif Weinidog Wsbecistan Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethAbdulla Nigmatovich Aripov Edit this on Wikidata
Map
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$69,239 million Edit this on Wikidata
ArianUzbekistani som Edit this on Wikidata
Canran y diwaith11 ±1 canran Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant2.2 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.727 Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Mae Wsbecistan, yn swyddogol Gweriniaeth Wsbecistan, yn wlad dirgaeedig yng Nghanolbarth Asia. Mae wedi'i hamgylchynu gan bum gwlad: Casachstan i'r gogledd, Cirgistan i'r gogledd-ddwyrain, Tajicistan i'r de-ddwyrain, Affganistan i'r de, a Tyrcmenistan i'r de-orllewin, sy'n ei gwneud yn un o ddim ond dwy wlad sydd wedi'u cloi ddwywaith ar y Ddaear, a'r llall yw Liechtenstein. Mae Wsbecistan yn rhan o'r byd Tyrcig, yn ogystal ag yn aelod o Sefydliad Gwladwriaethau Tyrcig. Wsbeceg sy'n cael ei siarad gan fwyaf gan yr Wsbeceg, a hi yw'r iaith swyddogol, tra bod Rwsieg a Tajiceg yn ieithoedd lleiafrifol arwyddocaol. Islam yw'r brif grefydd, ac mae'r mwyafrif o Wsbeciaid yn Fwslimiaid Sunni.

Yr ymsefydlwyr cyntaf a gofnodwyd yn yr Wsbecistan fodern oedd nomadiaid Dwyrain Iran, a elwir yn Scythiaid, a sefydlodd deyrnasoedd yn Khwarazm, Bactria, a Sogdia yn yr 8-6g CC, yn ogystal â Fergana a Margiana yn y 3g CC – 6g OC.[1] Ymgorfforwyd yr ardal yn yr Ymerodraeth Achaemenaidd ac, a chafwyd cyfnod o gael ei rheoli gan Deyrnas Greco-Bactria ac yn ddiweddarach gan yr Ymerodraeth Sasanaidd, hyd at goncwest Mwslimaidd Persia yn y 7g. Trodd y rhan fwyaf o'r bobl at Islam. Yn ystod y cyfnod hwn, dechreuodd dinasoedd dyfu'n gyfoethog o Ffordd y Sidan, a daeth yn ganolfan i'r Oes Aur Islamaidd.

Dinistriwyd y llinach Khwarazmaidd leol gan oresgyniad Mongol yn y 13g a dilynwyd hyn gan Ymerodraeth Timurid yn y 14g. Ei phrifddinas oedd Samarcand, a ddaeth yn ganolfan wyddoniaeth o dan reolaeth Ulugh Beg a sefydlu'r Dadeni Timurid. Gorchfygwyd tiriogaethau y llinach Timurid gan Wsbeciaid Shaybanid yn y 16g.

Ymgorfforwyd Canol Asia yn raddol i Ymerodraeth Rwsia yn ystod y 19g, gyda Tashkent yn dod yn ganolfan wleidyddol Twrcistan Rwsia. Ym 1924, daeth Gweriniaeth Sofietaidd Sosialaidd Wsbecistan yn un o weriniaethau'r Undeb Sofietaidd. Datganodd annibyniaeth fel 'Gweriniaeth Wsbecistan' yn 1991.

Mae Wsbecistan yn dalaith seciwlar, gyda llywodraeth gyfansoddiadol lled-arlywyddol. Mae Wsbecistan yn cynnwys 12 rhanbarth (vilayat), Dinas Tashkent, ac un weriniaeth ymreolaethol, Karakalpakstan. Disgrifiwyd y wlad gan sawl sefydliad anllywodraethol fel "gwladwriaeth awdurdodaidd gyda hawliau sifil cyfyngedig". Er hyn, cafwyd diwygiadau cymdeithasol a rheolaethol sylweddol o dan ail arlywydd Wsbecistan, sef Shavkat Mirziyoyev, yn dilyn marwolaeth yr arlywydd cyntaf, Islam Karimov. Oherwydd y diwygiadau hyn, mae'r berthynas â gwledydd cyfagos Cirgistan, Tajikistan, ac Affganistan wedi gwella'n sylweddol.[2][3][4] Canfu adroddiad gan y Cenhedloedd Unedig yn 2020 lawer o gynnydd tuag at gyflawni Nodau Datblygu Cynaliadwy y Cenhedloedd Unedig.[5]

  1. ↑ Pereltsvaig, Asya (25 Chwefror2011). "Uzbek, the penguin of Turkic languages". Languages of the World. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 November 2021. Cyrchwyd 26 November 2022. Check date values in: |date= (help)
  2. ↑ Lillis, Joanna (3 October 2017). "Are decades of political repression making way for an 'Uzbek spring'?". The Guardian. London. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 1 December 2017. Cyrchwyd 19 November 2017.
  3. ↑ "Uzbekistan: A Quiet Revolution Taking Place – Analysis". Eurasia Review. 8 December 2017. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 8 December 2017. Cyrchwyd 8 December 2017.
  4. ↑ "The growing ties between Afghanistan and Uzbekistan – CSRS En". CSRS En. 28 Ionawr 2017. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 22 December 2017. Cyrchwyd 25 December 2017.
  5. ↑ "Uzbekistan". UN Department of Economic and Social Affairs. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 November 2021. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2021.

Developed by StudentB