Karl Marx

Karl Marx
Karl Marx en 1875
Persona informo
Karl Marx
Naskonomo	Karl Heinrich Marx
Naskiĝo	la 5-an de majo 1818 en Treviro, Rejnprovinco,  Prusio
Morto	la 14-an de marto 1883 en Londono,  Britio
Mortis pro	Naturaj kialoj vd
Mortis per	Pulma malsano vd
Tombo	Tomb of Karl Marx (en) vd
Religio	ateismo • antiteismo vd
Etno	aŝkenazo vd
Lingvoj	germana vd
Loĝloko	Londono • Treviro • Berlino • Parizo • The Swan vd
Ŝtataneco	sennacieco (1845–) Reĝlando Prusio (–1845) Unuiĝinta Reĝlando (Britio) vd
Alma mater	Humboldt-Universitato en Berlino - jurisprudenco, filozofio (1836–) Bonna universitato (1835–1836) Friedrich-Wilhelm-Gymnasium Trier (1830–) Friedrich-Schiller-Universitato Jena vd
Partio	Komunista Ligo vd
Subskribo
Familio
Patro	Heinrich Marx (mul) vd
Patrino	Henriette Presburg (en) vd
Gefratoj	Emilie Conradi (en) , Louise Juta (en) , Mauritz David Marx (en) kaj Sophia Marx (en) vd
Edz(in)o	Jenny Marx (1843–1881) vd
Infanoj	Eleanor Marx, Frederick Demuth (en) , bastarda infano, Heinrich Edward Guy Marx (en) , Edgar Marx (en) , Jenny Longuet (mul) , Laura Marx, Jenny Evelin Francis Marx (en) vd
Parencoj	Ludwig von Westphalen (en) (bopatro) vd
Profesio
Alia nomo	Glückskind vd
Okupo	ekonomikisto verkisto politikisto aŭtoro socisciencisto socialisto poeto sociologo ĵurnalisto revoluciulo historiisto filozofo filma scenaristo vd
Laborkampo	Politika ekonomiko, sociologio kaj filozofio vd
Aktiva en	Kolonjo vd
Doktoreca konsilisto	Bruno Bauer vd
Verkado
Verkoj	Ekonomikaj kaj Filozofiaj Manuskriptoj je 1844 ❦ La Kapitalo ❦ La Germana Ideologio ❦ Manifesto de la Komunista Partio vd
Honorigoj Honorigoj  Fellow of the Royal Society of Arts (en) vd
Membrecoj Membrecoj Unua Internacio (1864–1872) vd
Filozofo
Skolo/tradicio	Hegelismo, Marksismo
Ĉefaj interesoj	politikisto, ekonomikisto, filozofo, klasbatalo
Noteblaj ideoj	kunfondinto de marksismo
Influoj Influita de Kant, Epikuro, Hegelo, Feuerbach, Stirner, Smith, Ricardo, Rousseau, Goethe, Fourier, Comte
Influis Influis al Bakunin, Luxemburg, Lenin, Stalin, Trockij, Mao, Castro, Guevara, Lukács, Gramsci, Arendt, Sartre, de Beauvoir, Lyotard, Foucault, Debord, Frankfurta Skolo, Negri, Taussig, Kim Il-sung, Roy, Bookchin, kaj multaj pluaj...
vd	Fonto: Vikidatumoj
v • d • r

Karl MARX (Esperantigite Karlo Henriko MARKSO; germane Karl Heinrich Marx [karl HAJNriĥ marks];^[1] naskiĝis la 5-an de majo 1818, mortis la 14-an de marto 1883) estis filozofo el Germanio.

Liaj sekvantoj fondis la skolon de marksismo per liaj hegela analizo kaj kritiko de kapitalismo. Markso diris, ke al kapitalismo, post lukto inter la burĝaro kaj proletaro, sekvos komunismo konstituita de libera asocio de produktistoj.^[2] Per revolucia agado, oni atingus soci-ekonomikan emancipigon.^[3]

Marksismo aplikita paceme al demokratio estas socialismo. Dum la 20-a jarcento, komunismo kaj socialismo floris inter 1917-89, precipe en Eŭropo kaj Azio, laŭ ege diversaj reĝimoj precipe en Rusio, Ĉinio, Vjetnamio, Kubo, sed ankaŭ en Etiopio, Svedio, Kamboĝo, Britio, (efemere) Ĉilio kaj en multaj aliaj landoj.

Markso grave influis la duan parton de la 19-a jarcento kaj la 20-an jarcenton.

Multaj el liaj libroj estas kunverkitaj kun lia amiko Frederiko Engelso, tiom ke oni kutime eldonas la verkaron de ambaŭ aŭtoroj kune, ekz-e en Germanio en "Markso-Engelso-Verkaro".^[4]

Marx estis priskribita kiel unu el la plej influaj figuroj de la historio de la homaro, kaj liaj verkoj estis kaj laŭditaj kaj kritikitaj.^[5] Lia verkaro pri ekonomiko metis la bazon por multo de la nuntempa kompreno de la konceptoj de laboro kaj de ties rilato kun la kapitalo, kaj la posta ekonomika pensaro.^[6][7][8] Multaj intelektuloj, sindikatoj, artistoj kaj politikaj partioj tutmonde estis influitaj de la verkaro de Marx, kaj multaj el ili modifis aŭ adaptis liajn ideojn. Marx estas tipe citita kiel unu el la ĉefaj arkitektoj de la moderna socia scienco.^[9][10]

1. ↑ La nomo "Karl Heinrich Marx", uzita en variaj vortaroj, estis bazita sur eraro. Lia naskatestilo diras "Carl Heinrich Marx", dum aliloke estas uzata "Karl Marx". "K.H. Marx" estis uzita nur en liaj poeziaj kolektoj kaj en la transskribo de lia prelegaro; ĉar Marx deziris omaĝi sian patron, kiu mortiĝis en 1838, li nomis sin mem "Karl Heinrich" en tri dokumentoj. Ekzemple artikolo de Friedrich Engels "Marx, Karl Heinrich" en Handwörterbuch der Staatswissenschaften (Jena, 1892, kolumno 1130 al 1133 vidu MECW Volume 22, pp. 337–45) ne justigas la atribuon fare de Marx de meza nomo. Vidu Heinz Monz: Karl Marx. Grundlagen zu Leben und Werk. NCO-Verlag, Trier 1973, p. 214 kaj 354, respektive.
2. ↑ Karl Marx: Critique of the Gotha Program Alirita la 9an de junio 2019.
3. ↑ Calhoun 2002, pp. 23–24
4. ↑ (orig.: Marx-Engels-Werke, mallongigite: MEW) aŭ, lastatempe, la historian-kritikan verkaron de ambaŭ: Markso-Engelso-ĉiomeldono (orig.: Marx-Engels-Gesamt-Ausgabe, mallongigite: MEGA).
5. ↑ "Marx the millennium's 'greatest thinker'". BBC News World Online. 1a de oktobro 1999. Alirita la 9an de junio 2019.
6. ↑ Roberto Mangabeira Unger. Free Trade Reimagined: The World Division of Labor and the Method of Economics. Princeton: Princeton University Press, 2007.
7. ↑ John Hicks, "Capital Controversies: Ancient and Modern." The American Economic Review 64.2 (Majo 1974) p. 307: "The greatest economists, Smith or Marx or Keynes, have changed the course of history ..."
8. ↑ Joseph Schumpeter Ten Great Economists: From Marx to Keynes. Volume 26 of Unwin University books. Edition 4, Taylor & Francis Group, 1952 (ISBN 0-415-11078-5 kaj ISBN 978-0-415-11078-5)
9. ↑ Little, Daniel. Marxism and Method.
10. ↑ (2017) “Max Weber”. Alirita 10a de decembro 2017.. “Max Weber is known as a principal architect of modern social science along with Karl Marx and Emil Durkheim.”.