Back Spesiale relatiwiteit Afrikaans Spezielle Relativitätstheorie ALS ልዩ አንጻራዊነት Amharic Relatividat especial AN النسبية الخاصة Arabic نسبيه خاصه ARZ বিশেষ আপেক্ষিকতাবাদ তত্ত্ব Assamese Teoría de la relatividá especial AST Xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi Azerbaijani اؤزل نیسبیت AZB
La teorio de speciala (foje ankaŭ nomita privata) relativeco estas fizika, revolucia teorio de sia tempo, publikigita fare de Albert Einstein en 1905. La teorio de relativeco venis por solvi la kontraŭdirojn kiuj estis malkovritaj inter klasika mekaniko kaj elektromagnetismo, kaj ĝi devenas de du bazaj supozoj:
- La lumrapido estas konstanta en ĉiu referenckadro. Tio estas ke la lumrapido en vakuo estas la sama por ĉiuj observantoj, sendepende de la moviĝo de la lumfonto aŭ observanto.
- La leĝoj de fiziko estas la samaj en ĉiuj referenckadroj. Signifante ke la leĝoj de fiziko estas senvariaj (t.e., identaj) en ĉiuj Inerciaj kadroj de referenco (t.e., referenckadroj kun neniu akcelado).
Unu el la surprizaj rezultoj de ĉi tiuj supozoj estas, ke ne ekzistas absoluta tempo nek absoluta spaco - Ju pli rapide referencsistemo moviĝas (oni parolas pri tre alta rapideco, kun la lumrapideco kiel la supra bloko), des pli la longituda dimensio de la sistemo (en la direkto de moviĝo) ŝrumpas relative al senmova observanto, kaj ĝia loka tempo progresas des pli malrapide de la vidpunkto de tiu observanto. En 1915 Albert Einstein vastigis la teorion de relativeco por trakti la koncepton de akcelo, tiel kreante ĝeneralan relativecon, unu el kies gravaj atingoj estas la klarigo de gravito devenanta de la kurbeco de spactempo. La privata kaj ĝenerala relativeco estis akceptitaj kun miksitaj reagoj de la scienca komunumo post ilia publikigo. Dum gravaj sciencistoj kiel Max Planck entuziasme akceptis la teorion, multaj en la fizika komunumo malakceptis ĝin rekte. Tial kiam estis decidite aljuĝi al Einstein la Nobel-premion pri fiziko en 1921, la premio estis donita por la klarigo de la fotoelektra efiko kaj ne por relativeco.
La turnopunkto en la akcepto de relativeco estis observado farita en 1919 de delegacio gvidita fare de Arthur Eddington kiu raportis observi ŝanĝon en la pozicio de videblaj steloj dum suna eklipso, antaŭdirita de ĝenerala relativeco. Fakte, la rezultoj de la eksperimento ne estis unusignife. La publikigo de la eksperimento igis Einstein mondfama figuro. Simile, la formulo , kiu esprimas la ekvivalenton kaj interŝanĝeblon de maso kaj energio, estas unu el la surprizaj malkovroj de speciala relativeco kaj fariĝis simbolo de kulturo kaj scienco. Hodiaŭ relativeco estas akceptita de la vasta plimulto de la fizika komunumo, estas bazŝtono de moderna fiziko, kaj ĝiaj rezultoj estas testitaj en multaj kampoj.
