Bigarren Mundu Gerra

Bigarren Mundu Gerra
Erlojuaren orratzen noranzkoari jarraituz, goitik eta ezkerretik hasita: Commonwealtheko gudariak, basamortuan; japoniarrak, txinatar zibilak bizirik lurperatzen; sobietar indarrak, neguko erasoaldi batean; japoniar hegazkinak, itsasontzi batetik aireratzeko unean; sobietar indarrak, Berlinen borrokatzen; alemaniar itsaspeko baten aurkako erasoaldia
Data	1939ko irailaren 1a – 1945eko irailaren 2a
Lekua	Europa, Asia, Ozeano Barea, Mediterraneoa, Afrika eta Ekialde Hurbila
Emaitza	Aliatuen garaipena. Nazio Batuen Erakundearen sortzea
Gudulariak
Ardatza Alemania Nazia Japonia Italia Hungaria Errumania Bulgaria Laguntzaileak:  Finlandia  Thailandia Irak Aliatuak Sobietar Batasuna  Erresuma Batua Estatu Batuak Txinako Errepublika Frantzia Polonia Kanada Australia  Jugoslavia Grezia  Herbehereak  Belgika Hegoafrika  Zeelanda Berria  Norvegia  Txekoslovakia Etiopia  Brasil  Danimarka  Luxenburgo Kuba  Mexiko
Buruzagiak
Adolf Hitler Erich von Manstein Erwin Rommel Karl Dönitz Benito Mussolini Italo Garibaldi Hideki Tojo Isoroku Yamamoto Tomoyuki Yamashita Chūichi Nagumo eta beste Iosif Stalin Georgi Zhukov Aleksandr Vasilevski Winston Churchill Bernard Montgomery Harold Alexander Franklin D. Roosevelt George S. Patton Dwight David Eisenhower Chiang Kai-shek Mao Zedong Charles de Gaulle
Galerak
8.000.000 militar 4.000.000 zibil 17.000.000 militar 33.000.000 zibil

Bigarren Mundu Gerra 1939-1945 urteen artean mundu osoan hedatu zen gerra izan zen.^[1] Munduko herrialde gehienek, tartean potentzia handi guztiek, aurkako bi aliantza militar osatu zituzten: Aliatuak eta Ardatza. Gerra egoera sortu zen, zuzenean 30 herrialdetako 100 milioi pertsonari eragin ziona. Parte-hartzaile handienek euren ekonomia, industria eta zientzia gaitasun osoa jarri zuten gerra irabazteko esfortzuaren alde, zibilen eta militarren baliabideen arteko muga lausotuz. Gizateriaren historian hildako gehien eragin duen guda izan da^[2], munduko biztanleen % 2 hil baitzen (50 eta 85 milioi pertsona artean), horietako gehienak Sobietar Batasuneko eta Txinako zibilak. Gerra honen barnean sarraskiak, Holokaustoa bezalako genozidioak, bonbardaketa estrategikoak, planifikatutako gosete eta gaixotasunak izan ziren; historian bonba nuklearrak erabili diren gerra bakarra izan da^[3][4][5][6].

Japoniak Asia eta Ozeano Barea kontrolatu nahi zituen, eta gerran zegoen Txinarekin 1937tik^[7], nahiz eta ez zen egon gerra deklarazio formalik^{[oh 1]} . Horregatik, Alemaniarekin batera borrokatu zuen Japoniak, zehatz mehatz Estatu Batuen aurka. Bigarren Mundu Gerra ofizialki 1939ko irailaren 1ean hasi zela esan ohi da, Alemaniak Polonia inbaditu zuenean, Frantziaren eta Erresuma Batuaren gerra deklarazioak ekarri zuena. 1939aren amaieratik 1941eko hasierara, kanpaina eta itun ezberdinen bidez, Alemaniak Europa kontinentalaren zatirik handiena konkistatu zuen, eta Italia eta Japoniarekin batera Ardatza eratu zuen. 1939ko Molotov-Ribbentrop Itunaren ondorioz, Alemaniak eta Sobietar Batasunak Polonia, Finlandia, Errumania eta Estatu baltikoak anexionatu eta banatu zituzten. Ipar Afrika eta Ekialdeko Afrikako kanpainen ostean, eta 1940aren erdialdean Frantziaren erorketarekin, gerrak Europako Ardatzeko potentzien eta Britainiar Inperioaren artean jarraitu zuen. Balkanetako Kanpainak, airez eman zen Ingalaterrako Gudua, Blitza eta Atlantikoko Guduak jarraipena eman zion gerrari. 1941eko ekainaren 22an Ardatzeko potentziek Bizargorri Operazioa abiatu zuten Sobietar Batasuna inbadituz, historia osoan zehar gerra batean egondako eremurik handiena irekiz. Ekialdeko Fronteak Ardatza geldotu zuen, batez ere Alemaniako Wehrmachta, erresistentzia gerra batean sartuz. 1941eko abenduan Japoniak Pearl Harborko erasoa egin zuen Ameriketako Estatu Batuen eta Europar kolonien aurka. Erasoaren ondorioz AEBk gerra deklaratu zion Japoniari, Erresuma Batuaren babesarekin; Europako Ardatzek AEBren aurkako gerra abiatu zuten, Japoniar aliatua babesteko helburuarekin. Japoniak Ozeano Barean arrakasta azkarra izan zuen, kolonia askotatik Europa kenduz; armada lokal askok Japonia babestu zuten dominazio honetatik askatzeko.

Ardatzak aurrera egin zuen Ozeano Barean ahalik eta 1942an Japoniak Midwayko Gudua galdu zuen arte; beranduago, Alemania eta Italiak porrota izan zuten Ipar Afrikan eta, ondoren, Stalingradeko Guduan Sobietar Batasunean. 1943an Alemaniak porrot gehiago izan zituen Ekialdeko Frontean, Aliatuek Sizilia eta Italia inbaditu zituzten eta Ozeano Barean hainbat garaipen izan zituzten, Ardatza erretiratze estrategikora bultzatuz. 1944an Mendebaldeko Aliatuek Alemaniak okupatutako Frantzia inbaditu zuten, Sobietar Batasunak bere lurralde osoa berreskuratu zuen eta Alemania eta bere aliatuen aurka ekin zion. 1944 eta 1945 bitarte Japoniak porrot garrantzitsuak izan zituen Asian, bereziki Txinako Hegoaldean eta Erdialdean zein Birmanian, Aliatuek Pazifikoan Japoniako Itsas-armada murrizten zuten bitartean.

Gerra Europan Mendebaldeko aliatuek eta Sobietar Batasunak Alemania inbaditu zutenean amaitu zen, Sobietar tropek Berlingo guduan garaitu, Adolf Hitlerrek bere buruaz beste egin eta 1945eko maiatzaren 8an Alemaniaren errendizioa sinatu zuenean. Aliatuek 1945eko uztailaren 26an Potsdameko Adierazpena sinatu zuten, baina Japoniak ez zituen errenditze-terminoak onartu; Ameriketako Estatu Batuek, orduan, Hiroshima eta Nagasakiren gainean bi bonba nuklear jaurti zituzten, abuztuaren 6an eta 9an. Japoniaren inbasioa gertu zen, bonba atomiko gehiago eror zitezkeen eta Sobietarrak Japoniaren aurka gerran sartu ziren Mantxuriako Guduan, Japonia errenditzera behartuz 1945eko abuztuaren 15ean. Gerra krimenak epaitzeko epaitegiak eratu zituzten Aliatuek, eta Alemaniaren eta Japoniaren aurkako epaiketak egin ziren.

Bigarren Mundu Gerrak munduaren egitura politikoa eta soziala guztiz eraldatu zuen. Nazio Batuen Erakundea sortu zen nazioarteko kooperazioa bultzatzeko eta etorkizunean gatazka berriak egotea ekiditeko; Txinak, Frantziak, Sobietar Batasunak, Erresuma Batuak eta Ameriketako Estatu Batuek Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua osatu zuten, kide egonkor gisa. SESB eta AEB bilakatu ziren superpotentzia etsai berriak, mende erdi iraun zuen Gerra Hotza piztuz. Europaren suntsiketa erraldoiaren aurrean, euren boterearen gainbehera etorri zen, Afrikaren eta Asiaren deskolonizazioa piztuz. Industria kaltetuta ikusi zuten herrialde gehienek berreskurapen ekonomikoa ikusi zuten. Integrazio politikoa, bereziki Europan, errealitate berri bat izan zen, gerra aurreko etsaitasunetik identitate komun bat sortzeko ahaleginarekin^[8].

1. ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
2. ↑ Second World War: Fatalities Secondworldwar.co.uk
3. ↑ The Oxford companion to World War II. (New ed. argitaraldia) Oxford University Press 2005 ISBN 0192806661. PMC 61175901. (Noiz kontsultatua: 2019-01-08).
4. ↑ 1966-, Tyner, James A.,. (2009). War, violence, and population : making the body count. Guilford Press ISBN 9781606230374. PMC 243601948. (Noiz kontsultatua: 2019-01-08).
5. ↑ «BBC - Tyne - Roots - Non-Jewish Holocaust Victims : The 5,000,000 others» www.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2019-01-08).
6. ↑ Sommerville, , Donald. (2008). The complete illustrated history of World War II : an authoritative account of the deadliest conflicts in human history with analysis of decisive encounters and landmark engagements. Lorenz ISBN 9780754818984. PMC 232365751. (Noiz kontsultatua: 2019-01-08).
7. ↑ China in the anti-Japanese War, 1937-1945 : politics, culture and society. Peter Lang 2001 ISBN 0820445568. PMC 43913162. (Noiz kontsultatua: 2019-01-08).
8. ↑ (Ingelesez) «The Nobel Peace Prize 2012» NobelPrize.org (Noiz kontsultatua: 2019-01-08).

Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "oh", but no corresponding <references group="oh"/> tag was found