Back Dialektiek Afrikaans Dialektik ALS ዳያሌክቲክ Amharic Dialectica AN جدلية Arabic Dialéutica AST Dialektika Azerbaijani دیالکتیک AZB Диалектика Bashkir Dialektik BAR
Dialektika, grezieratik διαλεκτική (dialektikḗ), τέχνη (tékhnē), literalki: elkarrizketaren teknika; esanahi berarekin, latinez (ars) dialektika, filosofiaren adar bat da, historian zehar bere esparrua eta irismena nabarmen aldatu duena.
Filosofian, dialektika errealitatea interpretatu eta egia aurkitzeko metodo bat da. Horren arabera, errealitatearen ezaugarri funtsezkoena aldakortasuna da, elkarren aurka dauden entitateen artekoa: aurkakotasuna horrek hasierako izateak gainditu eta aldaketa dakar, izate berriak sortuz. Antzinako Grezian sortutako kontzeptua da; han, dialektika egia aurkitzeko metodo bat zen, aurkako proposizio eta iritzien eztabaidan oinarritua eta azkenik proposizio berriak onartzera eramaten duena.
Jatorrian, gaur egun logika deitzen denaren antzeko elkarrizketa edo argudiaketa metodo bat izendatzen zuen. XVIII. mendean, terminoak esanahi berri bat hartu zuen: kontrajarrien teoria gauzetan edo kontzeptuetan, bai eta kontrajarri horiek hautematea eta gainditzea ere.
Modu eskematikoagoan, dialektika honela defini daiteke: kontzepzio edo tradizio jakin bat, tesi gisa ulertuta, eta arazo eta kontraesanen lagina, antitesi gisa ulertuta, kontrajartzen dituen diskurtsoa. Konfrontazio horretatik, hirugarren une batean, sintesia deritzonean, arazoaren ebazpena edo ulermen berria sortzen da. Eskema orokor hori ezagutzaren teorian kontzeptuaren eta gauzaren arteko aurkakotza, eztabaida batean parte hartzen dutenen arteko aurkakotza eta naturan edo gizartean dauden aurkakotza errealak bezala gauza daiteke, besteak beste.
Terminoak erretorikaren eremura mugatu gabeko esanahia hartzen du, batez ere, G.W.F. Hegel filosofo alemaniarraren idazkiei esker. Bere obra handietako bat idazten duen garaian (Gogoaren fenomenologia, 1807), mundua, dirudienez, mugimenduan jarri zen, mendeetan zehar iraun zuena modu ikusgarrian eraldatuz. Ekoizpen kapitalistaren lehen uneak dira, aurrekoetan ez bezala, batez ere salgaien eta diruaren zirkulazioan oinarritzen direnak. Orduan aldaketaren arazo filosofiko zaharra areagotu egiten da: nola ulertu arrazionalki gauza batek itxura aldatu eta gauza bera izaten jarraitzea? Hegelek errealitatea aurkakoek osatzen dutela ulertzen du, sortzen den gatazka saihestezinean kontzeptu berriak sortzen dituztenak, errealitatearekin kontaktuan, beti zerbaitekin kontrajarrita. Eskema horrek ahalbidetzen du aldaketa azaltzea elementu bakoitzaren identitateari eutsiz, nahiz eta multzoa aldatu den.
Era berean, Karl Marxek errealitate soziala aztertuko du eta, 1842tik aurrera idatzitako idazkietan, errealitate gatazkatsutzat hartuko du, bateraezinak diren interes materialen aurkakotza dela eta. Honela esango du Manifestu komunistan (1848): "Orain arteko gizateriaren historia osoa klaseen arteko borrokaren historia da"; hau da, klase sozialen arteko borroka da aldaketa historikoaren eragilea.
XX. mendean Theodor W. Adorno filosofo alemaniarrak Dialektika negatiboa (1966) titulatu zuen bere obra nagusietako bat. "Formulazio dialektiko negatiboak tradizioaren aurka egiten du". Adornok, Platonen dialektikan edo Hegelen dialektikan, aurkakotza mugimenduaren emaitza, zerbaiten baieztapena dela esaten du, berak, gizarte zein kultura mailan, aurkakotza mugimenduaren edozein uneren amaigabeko izaera azpimarratu nahi duen bitartean.