Back Fossielbrandstof Afrikaans Fossile Energie ALS Combustible fósil AN وقود أحفوري Arabic Combustible fósil AST Qalıq yanacaqlar Azerbaijani Ҡаҙылма яғыулыҡ Bashkir Ėškastėnis kors BAT-SMG Fossil fuel BCL Выкапнёвае паліва Byelorussian

Erregai fosil

Ikatza, erregai fosil mota.

Erregai fosilak Lurraren litosferan aurkitutako hidrokarburoak dira, esterako ikatza, petrolioa eta gas naturala gisako materialak[1], lurrazalean modu naturalean eratua, erregai gisa atera eta erretzen diren landare eta animalia hilen hondarretatik. Erregai fosilak erre daitezke zuzenean beroa ematen erabiltzeko (kozinatzeko edo berotzeko), motorrak elikatzeko (ibilgailu motordunen barne-errekuntzako motorrak) edo elektrizitatea sortzeko[2], adibidez. Erregai fosil batzuk, erre aurretik, deribatuetan fintzen dira, hala nola kerosenoa, gasolina eta propanoa. Erregai fosilen jatorria lurperatutako organismo hilen deskonposizio anaerobikoa da, fotosintesiak sortutako molekula organikoak dituena[3]. Material horiek, karbono handiko erregai fosil bihurtzeko, milioika urteko prozesu geologikoa behar izaten da[4].

Gaur egun, erregai fosilak energia sortzeko lehengai nagusia dira, munduko energia premien % 90 betetzen dute eta. Hala ere, erregai hauek bukatzeko arriskuak beste energia mota batzuk bilatzera bultzatu du gizartea, hala nola energia berriztagarrira.

Eguzkia da planetan dagoen energiaren zatirik handienaren iturri. Eguzkiaren beroa eta argia dira zelula bakarreko landare eta animalien garapenerako beharrezko diren erreakzio kimiko ugarietarako oinarriak. Gainera, landare eta animalia horiek dira, mendeen poderioz, gaur egun erabiltzen ditugun erregai fosilak sortu zituztenak.

2019an, munduko lehen mailako energiaren kontsumoaren % 84 eta elektrizitatearen % 64 erregai fosiletatik zetozen[5][6][7]. Erregai fosilak eskala handian erretzeak kalte handiak eragiten ditu ingurumenean. Giza jarduerak sortzen duen karbono dioxidoaren (CO2) % 80 baino gehiago (urtean 35.000 milioi tona inguru) horiek erretzetik dator[8], lurraren garapenetik datozen 4.000 milioiren aldean[9]. Lurreko prozesu naturalek, ozeanoak xurgatzen dituenak gehienbat, horren zati txiki bat baino ezin dute garbitu. Beraz, urtean, mila milioi tona karbono dioxido atmosferiko gehitzen dira[10]. Metano ihesak esanguratsuak diren arren[11], erregai fosilak erretzea da berotegi-efektuko gasen iturri nagusia, berotze globala eta ozeanoen azidotzea eragiten duena. Gainera, airearen kutsaduraren ondoriozko heriotza gehienak erregai fosilen partikulek eta gas kaltegarriek eragiten dituzte. Horrek barne produktu gordinaren % 3 baino gehiago balio duela kalkulatzen da[12], eta erregai fosilak urtero milioika bizitza salbatuko dituela[13].

Klima-krisia, kutsadura eta erregai fosilek eragindako beste inpaktu negatibo batzuk ezagutzeak politikaren trantsizio orokorra eta mugimendu aktibista ekarri ditu, energia jasangarriaren aldeko erabilera amaitzera bideratuak[14]. Hala ere, erregai fosilen industria ekonomia globalean oso integratuta eta diruz lagunduta dagoenez, trantsizio horrek inpaktu ekonomiko handiak izango dituela aurreikusten da[15]. Interesdun askok diote aldaketak trantsizio justua izan behar duela[16] eta politika bat sortu behar duela erregai fosilen industriaren aktibo hondartuek sortutako karga sozialei aurre egiteko[17][18].

  1. ↑ (Ingelesez) «Fossil fuel» ScienceDaily (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  2. ↑ «Fossil fuels» www.gsi.ie (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  3. ↑ "thermochemistry of fossil fuel formation" (PDF). Archived (PDF) from the original on 20 September 2015.
  4. ↑ Paul Mann, Lisa Gahagan, and Mark B. Gordon, "Tectonic setting of the world's giant oil and gas fields", in Michel T. Halbouty (ed.) Giant Oil and Gas Fields of the Decade, 1990–1999, Tulsa, Okla.: American Association of Petroleum Geologists, p. 50, accessed 22 June 2009.
  5. ↑ Ritchie, Hannah; Roser, Max; Rosado, Pablo. (2022-10-27). «Energy» Our World in Data (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  6. ↑ (Ingelesez) Bank, European Investment. (2023-02-02). Energy Overview 2023. (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  7. ↑ (Ingelesez) Nations, United. «Renewable energy – powering a safer future» United Nations (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  8. ↑ (Ingelesez) Ambrose, Jillian. (2020-04-12). «Carbon emissions from fossil fuels could fall by 2.5bn tonnes in 2020» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  9. ↑ «GCP - Carbon Budget» web.archive.org 2022-04-08 (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  10. ↑ «Greenhouse gases' effect on climate - U.S. Energy Information Administration (EIA)» www.eia.gov (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  11. ↑ "Chapter 2: Emissions trends and drivers" (PDF). Ipcc_Ar6_Wgiii. 2022. Archived (PDF) from the original on 4 April 2022.
  12. ↑ "Quantifying the Economic Costs of Air Pollution from Fossil Fuels" (PDF). Archived from the original (PDF) on 6 April 2020.
  13. ↑ Zhang, Sharon. "Air Pollution Is Killing More People Than Smoking—and Fossil Fuels Are Largely to Blame". Pacific Standard. Retrieved 5 February 2020.
  14. ↑ (Ingelesez) Dickie, Gloria; Dickie, Gloria. (2022-04-04). «Factbox: Key takeaways from the IPCC report on climate change mitigation» Reuters (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  15. ↑ (Ingelesez) «Price Spike Fortifies Fossil Fuel Subsidies» Energy Intelligence 2022-04-14 (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  16. ↑ (Ingelesez) Westervelt, Amy. (2022-04-05). «IPCC: We can tackle climate change if big oil gets out of the way» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  17. ↑ (Ingelesez) Eaglesham, Jean; Monga, Vipal. (2021-11-20). «Trillions in Assets May Be Left Stranded as Companies Address Climate Change» Wall Street Journal ISSN 0099-9660. (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).
  18. ↑ (Ingelesez) Bos, Kyra; Gupta, Joyeeta. (2019-10-01). «Stranded assets and stranded resources: Implications for climate change mitigation and global sustainable development» Energy Research & Social Science 56: 101215.  doi:10.1016/j.erss.2019.05.025. ISSN 2214-6296. (Noiz kontsultatua: 2023-05-23).

Developed by StudentB