Giza eskubideak

Askatasuna, herriaren gidari, Eugéne Delacroix margolariarena (1830). Giza eskubideak iraultza burgesen eskubideen bitartez jaso ziren XVII eta XVIII mendean: Ingalaterrako Iraultza, Amerikako Estatu Batuetako Iraultza eta Frantziako Iraultza. Iraultza horiek bultzatuta, 1789ko abenduaren 26an Frantziako Nazio Biltzarra eratu zen, eta emaitza gisa Gizakiaren eta Herritarren Eskubideen Aldarrikapena sortu zen. Nazio Batuen Erakundeak 1948ko abenduaren 10ean Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala onartu zuen; aldarrikapen horrek 30 artikulu jasotzen zituen oinarrizko giza eskubideen gainean.

Giza eskubideak pertsonari aitortzen zaizkion zenbait oinarrizko balore edo ahalmenak dira. Ukaezinezkoak dira eta edozein antolamendu juridiko, demokratiko eta pluralistak babestu, zaindu eta betearazi egin behar ditu.[1] Norberaren estatus, sexu, joera sexuala, etnia edo herritartasuna edozein izanda ere, ukaezinak dira eta ezin da hauen kontrako legeak ezarri.

Giza eskubideen aldeko mugimenduak 1970eko hamarkadan gailendu ziren, bai ekialdeko Europako estatu sozialistetan, bai mendebaldeko Europan, bai Estatu Batuetan eta baita Latinoamerikan ere. Mugimendua aktibismo sozialetik eta politika erretorikotik zenbait herrialdeen egoera munduko berrietan kokatzera igaro zen; eta, XXI. mendean, mugimendua zabaldu zen, jatorrian bakarrik totalitarismoaren aurka egotetik baita humanitarismo eta Hirugarren Munduko herrialdeen garapen soziala bultzatzera ere.

Mugimendua sortu zuten jatorrizko ideiak Bigarren Mundu Gerraren ondorioz agertu ziren, eta gorenera iritsi ziren 1948an, Parisen Nazio Batuen Batzar Nagusiak Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala ezarri zutenean. Nahiz eta giza eskubide izena nahiko modernoa izan, horren oinarriak filosofiaren historian ondo finkatuta daude, Antzinako Grezian eta Erroman aurrekariak izanik. Hala ere, arbasorik zuzenena, zuzenbide naturalaren eskubide naturalak dira, jadanik John Locke, Francis Hutcheson eta Jean-Jacques Burlamaqui]] filosofoek nahiz Estatu Batuetako eta Frantziako Iraultzek garatu zituztenak.

  1. «eskubide - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa» www1.euskadi.net (Noiz kontsultatua: 2019-11-29).

Developed by StudentB