Ibai Horia

Ibai Horia 黃河 (zh), 黄河 (zh), Huáng Hé (Hanyu Pinyin)
Datu orokorrak
Mota	ibai
Luzera	5.464 km
Geografia
Koordenatuak	36°07′27″N 116°05′52″E / 36.12419°N 116.09767°E / 36.12419; 116.09767
Estatu burujabe	Txinako Herri Errepublika
Txinako probintzia	Qinghai
Hidrografia
Ibaiadarrak	ikusi Duo Qu (en) Bai He (en) Black River (in Sichuan) (en) Qushian River (en) Daxia River (en) Huangshui River (en) Datong River (en) Tao River (en) Zhuanglang He (en) Zuli He (en) Qingshui River (en) Dustin He (en) Wujia River (en) Daheihe (en) Wuding River (en) Yan River (en) Fen River (en) Sushui He (en) Wei ibaia Qin He (en) Yiluo River (en) Daqing River (en) Dawen River (en) Jishui (en) Q20019976 Jindi He (en)
Arroaren azalera	752.000 km²
Arro hidrografikoa	Yellow River Basin (en)
Ur-emaria	2.571 m³/s
Lakuak	Cocha Lakes (en) , Gyaring Lake (en) , Ngoring Lake (en) eta Hukou ur-jauzia
Iturburua	Kariqu (en) eta Bayan Har Mountains (en)
Bokalea ()	Bohai itsasoa

Ibai Horia^[1] edo Huang He^[1] (txinera sinplifikatuz 黃河, txinera tradizionalez 黄河) Txina eta Asia osoko bigarren ibairik luzeena (lehenengoa Yangtze ibaia da) eta munduko seigarrena da Amazonas, Nilo, Yangtse, Mississippi eta Yenise-Angara ibaien atzetik, 5.464 kilometroko luzerarekin^[2].

Ibai Horia, batez ere ekialderantz doa, Qinghai, Gansu, Henan, Shandong, Shanxi eta Shaanxi probintzien zehar, eta barrualdeko Mongolia eta Ningxia eskualde autonomoetatik Bohai itsasora iritsi arte^[3]. Ibai Horiaren arroa 750 000 km²-koa da^[2].

Historikoki, Txinako ibairik garrantzitsuena da, eta bere arroan hainbat aztarnategi arkeologiko aurkitu dira, historiaurretik gizakiaren etengabeko presentzia erakusten dutenak. Haren inguruan, Txinako iparraldeko lautadan, han zibilizazioa sortu zen, herrialdeko talde etniko nagusia, eta haren lurraldea hegoalderantz hedatuz joango zen gero. Ibai Horia, horregatik, «txinatar zibilizazioaren sorburua»^[4] dela esaten da, haren arroa —zehazki, Ordoseko meandro luzean zehar ebakitzen duen Wei ibaiaren harana— Txinako antzinako zibilizazioen sorlekua eta Txinako historia goiztiarreko eskualderik oparoena izan zela. Hala ere, uholde ugari eta suntsitzaileak eta ibai-ohea etengabe goratzeak (batzuetan inguruko soroen mailaren gainetik) eragindako norabide-aldaketak balio izan dute «Txinako tristezia» eta «Hanen semeen zigorra» deitzeko^[5].

2019an, ibaiak Txinako populazioaren % 12 inguru elikatzen zuen, eta BPG nazionalaren % 14 jasaten zuen, 60 hiriri baino gehiagori ura emanez^[6].​ Horrez gain, 15 presa hidroelektriko zituen, eta 8 milioi hektarea ureztatzen zituen^[7].

1. ↑ ^{a b} Euskaltzaindia. (2012-06-29). 171. araua: Asiako toponimia. (Noiz kontsultatua: 2013-02-10).
2. ↑ ^{a b} (Ingelesez) «Yellow River | Location, Map, & Facts | Britannica» www.britannica.com 2024-02-22 (Noiz kontsultatua: 2024-04-20).
3. ↑ (Ingelesez) «The 10 Longest Rivers In The World» WorldAtlas 2022-11-22 (Noiz kontsultatua: 2024-04-20).
4. ↑ Press, Europa. (2008-11-24). «China.- Sólo el 16 por ciento de las aguas del Río Amarillo están libres de contaminación» www.europapress.es (Noiz kontsultatua: 2024-04-20).
5. ↑ (Ingelesez) Yardley, Jim. (2006-11-19). «China’s Path to Modernity, Mirrored in a Troubled River» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2024-04-20).
6. ↑ «China focus: Why the Yellow River so matters - Xinhua | English.news.cn» www.xinhuanet.com (Noiz kontsultatua: 2024-04-20).
7. ↑ (Gaztelaniaz) Telemadrid. (2019-03-28). «El río Amarillo se deshiela» Telemadrid (Noiz kontsultatua: 2024-04-20).