Kometa

Artikulu hau argizagiari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Kometa (argipena)».
Comet Tempel collides with Deep Impact's impactor
Comet 67P/Churyumov–Gerasimenko orbited by Rosetta
Comet 17P/Holmes and its blue ionized tail
Comet Wild 2 visited by Stardust probe
Hale–Bopp seen from Croatia in 1997
Comet Lovejoy seen from orbit
Kometak – nukleoak, koma eta isatsa:

Kometak Eguzki-sistemako gorputz izoztu txikiak dira, Eguzkitik gertu pasatzean berotu eta gasak askatzen hasten direnak, gasgabetzea izeneko prozesu batean. Horrek atmosfera ikusgarri bat edo koma bat sortzen du, eta batzuetan isats bat ere bai. Fenomeno horiek kometaren nukleoan eragiten duen eguzki erradiazioaren eta eguzki haizearen efektuen ondorio dira. Kometen nukleoak ehunka metro gutxi batzuetatik hamarnaka kilometroko diametroraino doaz, eta izotz, hauts eta arroka-partikula txiki soltez osatuta daude. Koma batek hamabost aldiz izan dezake Lurraren diametroa, eta buztanak, berriz, unitate astronomiko bat luza daiteke. Behar bezain distiratsua bada, kometa bat Lurretik ikus daiteke teleskopio baten laguntzarik gabe, eta 30°ko arku bat (60 Ilargi) osa dezake zeruan. Kometak antzinatik kultura askok behatu eta erregistratu dituzte.

Kometek orbita eliptiko oso eszentrikoak izaten dituzte, eta orbita-periodo oso desberdinak izaten dituzte, zenbait urtetatik milioika urte arte. Periodo laburreko kometak Kuiper gerrikoan edo hari lotutako disko sakabanatuan sortzen dira, Neptunoren orbitatik haratago daudenak. Uste denez, periodo luzeko kometak Oorten hodeian sortzen dira, Kuiper gerrikoaren kanpoaldetik gertuen dagoen izarraren distantziaren erdiraino hedatzen den gorputz izoztuen hodei esferiko bat[1]. Periodo luzeko kometak Eguzkirantz mugitzen dira Oorten hodeitik, beste izarren grabitazioaren eraginez eta marea galaktikoak eragindako perturbazio grabitazionalen ondorioz. Kometa hiperbolikoak behin pasa daitezke barne Eguzki Sistematik izarrarteko espaziora berriro jaurti aurretik. Kometa baten agerpenari aparizio deitzen zaio.

Kometak asteroideengandik bereizten dira atmosfera hedatua dutelako, grabitateak mugatu gabe, bere nukleoa inguratzen duena. Atmosfera honek komaren (nukleoa inguratzen duen erdiko zatia) eta isatsaren (Eguzkiaren argiaren presioak edo eguzki haizearen plasmak komatik kanporatutako hautsa edo gasa) zatiak ditu. Hala ere, Eguzkitik gertu igaro diren kometa iraungiek, askotan, euren izotz lurrunkor eta hauts ia guztiak galdu dituzte, eta asteroide txikien antza izatera irits daitezke[2]. Uste denez, asteroideek, kometen jatorri ezberdina dute: Jupiterren orbitaren barnean eratu ziren, kanpoko Eguzki Sisteman sortu beharrean, antzigar lerrotik haratago[3][4]. Gerriko nagusiko kometen eta planeta nano zentauro aktiboen aurkikuntzak asteroideen eta kometen arteko bereizketa desitxuratu du. XXI. mendearen hasieran, periodo luzeko kometen orbitak dituzten baina barne Eguzki-sistemako asteroideen ezaugarriak dituzten zenbait objektu txiki aurkitu ziren, Manx kometak deitzen direnak. Oraindik kometa gisa sailkatzen dira, c/2014 S3 (PANSTARRS) bezala[5]. 27 Manx kometa aurkitu dira 2013 eta 2017 artean[6].

2019ko uztailean 6.619 kometa ezagun zeuden, aurkitu ahala etengabe handitzen ari den kopurua. Hala ere, honek kometen populazio potentzial osoaren zati txiki bat baino ez du adierazten, kometen antzeko gorputzen multzoa kanpoko Eguzki Sisteman (Oorten hodeian) bilioi batean estimatzen baita[7][8]. Gutxi gorabehera, urtean kometa bat begi hutsez ikus daiteke, horietako asko ahulak eta ez oso ikusgarriak diren arren[9]. Kometak, tripulatu gabeko espazio-zundek bisitatu dituzte, Europako Espazio Agentziaren Rosetta, kometa batean espazio-ontzi robotiko bat lurreratu zuen lehena izan zena[10], eta NASAren Deep Impact, Tempel 1 kometan krater bat leherrarazi zuena bere barnealdea aztertzeko.

  1. Randall, Lisa,. Dark matter and the dinosaurs : the astounding interconnectedness of the universe. (First edition. argitaraldia) ISBN 978-0-06-232847-2. PMC 915740676. (Noiz kontsultatua: 2020-03-07).
  2. (Ingelesez) «Frequently asked questions» www.esa.int (Noiz kontsultatua: 2020-03-07).
  3. «Frequently Asked Questions (FAQs)» cneos.jpl.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2020-03-07).
  4. (Ingelesez) Ishii, Hope A.; Bradley, John P.; Dai, Zu Rong; Chi, Miaofang; Kearsley, Anton T.; Burchell, Mark J.; Browning, Nigel D.; Molster, Frank. (2008-01-25). «Comparison of Comet 81P/Wild 2 Dust with Interplanetary Dust from Comets» Science 319 (5862): 447–450.  doi:10.1126/science.1150683. ISSN 0036-8075. PMID 18218892. (Noiz kontsultatua: 2020-03-07).
  5. «JPL Small-Body Database Browser» ssd.jpl.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2020-03-07).
  6. (Ingelesez) Stephens, Haynes; Meech, Karen Jean; Kleyna, Jan; Keane, Jacqueline; Hainaut, Olivier; Yang, Bin; Wainscoat, Richard J.; Micheli, Marco et al.. (2017-10). «Chasing Manxes: Long-Period Comets Without Tails» DPS: 420.02. (Noiz kontsultatua: 2020-03-07).
  7. Erickson, Jon, 1948-. (2003). Asteroids, comets, and meteorites : cosmic invaders of the earth. Facts On File ISBN 0-8160-4873-8. PMC 49276666. (Noiz kontsultatua: 2020-03-07).
  8. The planets : the definitive guide to our solar system. (First American edition. argitaraldia) ISBN 978-1-4654-3573-6. PMC 889810944. (Noiz kontsultatua: 2020-03-07).
  9. (Ingelesez) Licht, A. Lewis. (1999-02-01). «The Rate of Naked-Eye Comets from 101 BC to 1970 AD» Icarus 137 (2): 355–356.  doi:10.1006/icar.1998.6048. ISSN 0019-1035. (Noiz kontsultatua: 2020-03-07).
  10. (Ingelesez) «Touchdown! Rosetta’s Philae probe lands on comet» www.esa.int (Noiz kontsultatua: 2020-03-07).

Developed by StudentB