Back Mars Afrikaans Mars (Planet) ALS ማርስ Amharic Marte (planeta) AN Tiw (tungol) ANG Maas ANN मंगल ग्रह ANP المريخ Arabic لمريخ ARY مريخ ARZ

Marte

Artikulu hau planetari buruzkoa da; jainkoa gaitzat duena beste hau da: «Marte (jainkoa)»
Marte ♂
Ordenagailuz osatutako irudia, datu errealetatik.
Izendapenak
Adjektiboamartetar
Ezaugarri orbitalak [2]
Garaia: J2000
Afelioa249,2 milioi km
1,6660 UA
Perihelioa206,7 milioi km
1,3814 UA
227.939.100 km
1,523679 UA
Eszentrikotasuna0,0934
686,971 egun
1,8808 juliotar urte
668,5991 sol
779.96 egun
2.135 juliotar urte
Batezbesteko abiadura orbitala
24,077 km/s
19,3564°
Makurdura orbitala1.850° ekliptikara
5.65° Eguzkiaen ekuatorera
1.67° plano inbariantera[1]
49.562°
Perihelioaren argumentua
286.537°
Sateliteak2
Ezaugarri fisikoak
Batezbesteko erradioa
3389,5±0,2 km[3]
Ekuatoreko erradioa
3396,2±0,1 km [3]
0,533 Lur
Poloko erradioa
3376,2±0,1 km [3]
0,531 Lur
Zanpaketa0,00589±0,00015
Gainazal azalera
144.798.500 km2
0.284 Lur
Bolumena1,6318 × 1011 km3[4]
0.151 Lur
Masa6,4185 × 1023 kg[4]
0.107 Lur
Batezbesteko dentsitatea3.9335±0.0004 g/cm³[4]
Gainazal grabitatea
3.711 m/s²[4]
0.376  g indar
0.3662±0.0017[5]
5.027 km/s
Errotazio periodo siderala
1,025957 egun
24h 37m 22s[4]
Ekuatoreko errotazio abiadura
868,22 km/h
25.19°
Ipar Poloko igoera zuzena
21h 10m 44s
317,68143°
Ipar Poloko deklinazioa
52,88650°
Albedoa0.170 (geom.)[6]
0.25 (Bond)[7]
Gainazaleko tenp. min batezbeste max
Kelvin 130 K 210 K[7] 308 K
Celsius −143 °C[9] −63 °C 35 °C[10]
+1.6 eta −3.0 artean[8]
Diametro angeluarra
3.5–25.1″[7]
Atmosfera[7][14]
Gainazaleko presioa
0.636 (0.4–0.87) kPa
Osaera
(zatiki molarrak)

Marte[oh 1] Eguzkitik hasita laugarren planeta da Eguzki-sisteman. Erromatar mitologiako Marte gerra-jainkoaren izena ezarri zitzaion, gaueko ortzian ageri duen gorritasuna zela-eta. Hori dela eta Planeta Gorria ere irizten zaio[15][16]. Itxura hori bere azaleko burdin oxido gorrixkak ematen dio, eta begi hutsez ikus daitezkeen gorputz astronomikoen artean bereizgarria egiten du.[17] Marte atmosfera mehea duen planeta telurikoa da. Bere gainazaleko elementuek Ilargiko kraterren inpaktuen eta Lurreko haran, basamortu izotz poloen antza dute.

Marteren biraketa periodoa eta denborazko zikloak Lurrekoen antzekoak dira, urtaroak sortzen dituen okertasuna barne. Marten daude Olympus Mons, Eguzki Sistemako sumendi handiena eta ezagutzen den bigarren mendi altuena, eta Valles Marineris, Eguzki Sistemako arroila handienetakoa. Ipar hemisferioko Borealis beheragune leunak planetaren % 40a estaltzen du eta inpaktu erraldoi batek sortua izan daiteke.[18][19] Bi ilargi ditu: Phobos eta Deimos, Harrapatutako asteroideak izan litezke,[20][21] 5261 Eurekaren antzekoak, Marteko objektu troiar bat.

Marteko iraganeko bizigarritasun potentziala aztertzen ari diren ikerketak egiten ari dira, gaur egungo bizia aurkitzekoak ere. Etorkizunerako astrobiologia misioak aurreikusi dira, besteak beste, Mars 2020 eta Rosalind Franklin roverrak.[22][23][24] Ur likidoa ezin da Marteko azaleran egon atmosferako presioa oso baxua, Lurrekoa baino % 1 baino txikiagoa baita[25], epe laburretan altuera txikienetan izan ezik.[26][27] Bi poloetako izotz kaskoak urez egindakoak direla dirudi.[28][29] Hego poloko izotz kaskoan dagoen ur izoztuaren bolumena, urtu egingo balitz, nahikoa izango litzateke planetaren azalera osoa 11 metroko sakoneran urperatzeko.[30] 2016ko azaroan, NASAk lurpeko izotz asko aurkitu zuen Marteko Utopia Planitian. Bertan dagoen ur bolumena Superior lakuan dagoenaren baliokidea litzateke.[31][32][33]

Marte erraz ikusi daiteke Lurretik begi hutsez, baita bere kolore gorrixka ere. Bere itxurazko magnitude,a -2,94koa da, soilik Jupiterrek, Artizarrak, Ilargiak eta Eguzkiak gainditua. Lurrean oinarritutako teleskopio optikoek gutxienez 300 kilometro dituzten ezaugarriak bereiz ditzakete Lurra eta Marte hurbilen dauden momentuetan, Lurreko atmosferaren eraginez.[34]

  1. ↑ (Ingelesez) «The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter".» www.webcitation.org (Noiz kontsultatua: 2018-10-03).
  2. ↑ (Ingelesez) L., Simon, J.; P., Bretagnon,; J., Chapront,; M., Chapront-Touze,; G., Francou,; J., Laskar,. (1994-2). «Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and the planets» Astronomy and Astrophysics 282 ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  3. ↑ a b c (Ingelesez) Seidelmann, P. Kenneth; Archinal, B. A.; A’hearn, M. F.; Conrad, A.; Consolmagno, G. J.; Hestroffer, D.; Hilton, J. L.; Krasinsky, G. A. et al.. (2007-07-03). «Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006» Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy 98 (3): 155–180.  doi:10.1007/s10569-007-9072-y. ISSN 0923-2958. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  4. ↑ a b c d e Katharina., Lodders,. (1998). The planetary scientist's companion. Oxford University Press ISBN 1423759834. PMC 65171709. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  5. ↑ (Ingelesez) Folkner, W. M.; Yoder, C. F.; Yuan, D. N.; Standish, E. M.; Preston, R. A.. (1997-12-05). «Interior Structure and Seasonal Mass Redistribution of Mars from Radio Tracking of Mars Pathfinder» Science 278 (5344): 1749–1752.  doi:10.1126/science.278.5344.1749. ISSN 0036-8075. PMID 9388168. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  6. ↑ Mallama, Anthony. (2007-12). «The magnitude and albedo of Mars» Icarus 192 (2): 404–416.  doi:10.1016/j.icarus.2007.07.011. ISSN 0019-1035. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  7. ↑ a b c d (Ingelesez) «Mars Fact Sheet» nssdc.gsfc.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  8. ↑ Mallama, A.; Hilton, J.L.. (2018-10). «Computing apparent planetary magnitudes for The Astronomical Almanac» Astronomy and Computing 25: 10–24.  doi:10.1016/j.ascom.2018.08.002. ISSN 2213-1337. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  9. ↑ «What is the typical temperature on Mars?» www.astronomycafe.net (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  10. ↑ «Mars Exploration Rover Mission: Spotlight» mars.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  11. ↑ Krasnopolsky, V. A.; Feldman, P. D.. (2001-11-30). «Detection of molecular hydrogen in the atmosphere of Mars» Science (New York, N.Y.) 294 (5548): 1914–1917.  doi:10.1126/science.1065569. ISSN 0036-8075. PMID 11729314. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  12. ↑ Clancy, R.T; Sandor, B.J; Moriarty-Schieven, G.H. (2004-03). «A measurement of the 362 GHz absorption line of Mars atmospheric H2O2» Icarus 168 (1): 116–121.  doi:10.1016/j.icarus.2003.12.003. ISSN 0019-1035. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  13. ↑ (Ingelesez) Formisano, Vittorio; Atreya, Sushil; Encrenaz, Thérèse; Ignatiev, Nikolai; Giuranna, Marco. (2004-12-03). «Detection of Methane in the Atmosphere of Mars» Science 306 (5702): 1758–1761.  doi:10.1126/science.1101732. ISSN 0036-8075. PMID 15514118. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  14. ↑ G., Barlow, Nadine. (2008). Mars : an introduction to its interior, surface and atmosphere. Cambridge University Press ISBN 9780521852265. PMC 171110467. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  15. ↑ «Planeta gorria berriro helburu - Zientzia.eus» zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  16. ↑ Vasca, EiTB Radio Televisión Pública. «Marteri buruzko albisteak 2018: planeta gorriaren inguruko azken orduko albisteak | EiTB Gai interesgarriak» www.eitb.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  17. ↑ The Lure of Hematite. 2010-01-14 (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  18. ↑ (Ingelesez) Yeager, Ashley. (2015-07-07). «Impact may have transformed Mars» Science News (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  19. ↑ (Ingelesez) Sample, Ian. (2008-06-26). «Cataclysmic impact created north-south divide on Mars» the Guardian (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  20. ↑ «How Did Mars Get its Moons?» ThoughtCo (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  21. ↑ (Ingelesez) M., Adler,; W., Owen,; J., Riedel,. (2012-6). Use of MRO Optical Navigation Camera to Prepare for Mars Sample Return. ISSN 0161-5297. (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  22. ↑ «Using Curiosity to Search for Life» marsdaily.com (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  23. ↑ (Ingelesez) «Mars mystery: ExoMars mission to finally resolve question of life on red planet» euronews 2015-05-21 (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  24. ↑ «Life on Mars? NASA's next rover aims to find out.» Christian Science Monitor 2015-01-05 ISSN 0882-7729. (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  25. ↑ (Ingelesez) «NASA - NASA Rover Finds Clues to Changes in Mars' Atmosphere» www.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  26. ↑ «Mars» Solar System Exploration: NASA Science (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  27. ↑ (Ingelesez) Heldmann, Jennifer L.. (2005). «Formation of Martian gullies by the action of liquid water flowing under current Martian environmental conditions» Journal of Geophysical Research 110 (E5)  doi:10.1029/2004je002261. ISSN 0148-0227. (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  28. ↑ (Ingelesez) Kostama, V.-P.; Kreslavsky, M. A.; Head, J. W.. (2006). «Recent high-latitude icy mantle in the northern plains of Mars: Characteristics and ages of emplacement» Geophysical Research Letters 33 (11)  doi:10.1029/2006GL025946. ISSN 0094-8276. (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  29. ↑ (Ingelesez) Byrne, Shane; Ingersoll, Andrew P.. (2003-02-14). «A Sublimation Model for Martian South Polar Ice Features» Science 299 (5609): 1051–1053.  doi:10.1126/science.1080148. ISSN 0036-8075. PMID 12586939. (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  30. ↑ NASA Jet Propulsion Laboratory - News. 2009-04-20 (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  31. ↑ (Ingelesez) LAKE OF frozen WATER THE SIZE OF NEW MEXICO FOUND ON MARS – NASA. (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  32. ↑ «Mars Ice Deposit Holds as Much Water as Lake Superior» NASA/JPL (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  33. ↑ «Catalog Page for PIA21136» photojournal.jpl.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).
  34. ↑ «2. Earth Telescope View of Mars (0°N,43°W)» www.lpi.usra.edu (Noiz kontsultatua: 2018-10-11).


Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "oh", but no corresponding <references group="oh"/> tag was found

Developed by StudentB