Back Mongoolse Ryk Afrikaans Mongolisches Reich ALS Моҥол каандык ALT የሞንጎላውያን መንግሥት Amharic Imperio Mongol AN Mongolrīce ANG إمبراطورية المغول Arabic امبراطوريه مغوليه ARZ Imperiu mongol AST Monqol imperiyası Azerbaijani
| Mongolen Inperioa Ikh Mongol Uls | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1206 – 1294 | |||||||||||||||
| Hautazko monarkia | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
 Inperioaren hedapena | |||||||||||||||
| Geografia | |||||||||||||||
| Hiriburua | Avarga Karakorum Dadu (egungo Beijing) | ||||||||||||||
| Azalera | 33.000.000 km2 km² | ||||||||||||||
| Kultura | |||||||||||||||
| Hizkuntza(k) | persiera | ||||||||||||||
| Erlijioa | Tengrismo, gero budismo, islam, kristautasuna eta besteak | ||||||||||||||
| Historia | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Mongolen Inperioa[1] (mongolieraz: Монголын Эзэнт Гүрэн, Mongolyn Ezent Güren edo Их Mонгол улс, Ikh Mongol Uls) XIII. eta XIV. mendeetako inperioa izan zen, Ekialdeko Europatik Japoniako itsasoraino hedatzen zena. Menpeko lurrak ondoan izan dituen historiako inperiorik handiena izan da[2].
Gengis Khanek sortu zuen inperioa, egungo Mongoliako tribu mongol eta turkiarrak batu eta bere burua mongol guztien buruzagi izendatu zuenean (1206), eta inbasioen bidez zabaldu zen. Hedapen handienean, Danubiotik Japoniako itsasoraino eta Artikotik Kanbodiaraino hedatzen zen, 33,000,000 km²-ko azalera (munduko lur zabaleraren %22) eta 100 milioi biztanle zituela. Konkisten ostean lortu zen bake erlatiboaren azpian (Pax Mongolica), Mendebaldea eta Ekialdea lurrez lotuta geratu ziren, eta ideia eta ondasun andana trukatu eta sakabanatu ziren bereizitako bi mundu horien artean.
Nolanahi ere, ondorengotza zela eta 1260-1264 bitartean inperioa zatitzen hasi zen. Urrezko Horda eta Txagatai khanerria, de facto, estatu independente bezala aritu ziren, Kublai Khan Khan Handia onartzeari muzin eginda. Kublai Khanaren heriotzaren garairako, Mongolen Inperioa lau zatitan zegoen bereizita. Adar nagusia Txinan kokatu zen. Khanak enperadore bilakatu ziren, Yuan dinastia osatuz eta hiriburua Karakorum hiri tradizionaletik egungo Beijing hirira eramanez. Mendebaldeko hiru khanerriek 1304ko bake hitzarmenaren ondoren subiranotzat hartzen bazuten ere eta zergak eta laguntza bidaltzen bazizkieten ere, nork bere interesak eta helburuak zituen, estatu independente gisa. Azkenean Txinan mongolen agintea 1368an amaitu zen, nahiz eta Borjigin leinuak XVII. mendera arte segi zuen Mongolian.
- ↑ Mongol Egungo Euskararen Hiztegia
- ↑ Unoki, Ko. Mergers, Acquisitions and Global Empires. books.google.es (Noiz kontsultatua: 2016-11-28).