Pizkundeko filosofia

Pizkundeko filosofia, edo filosofia errenazentista, nagusiki XV. eta XVI. mendeen artean garatu zen filosofia da, Italian hasi eta Europako gainerako herrialdeetarantz aurrera eginez.

Errenazimentuan (berpizkunde ere deitua), filosofia oraindik oso eremu zabala zen, gaur egun hainbat zientziari eta teologiari esleitzen zaizkien ikerketak biltzen zituena. Hori kontuan hartuta, filosofia politikoa, humanismoa eta filosofia naturala izan ziren arreta eta garapen handiena jaso zuten filosofiaren hiru arloak.

Filosofia politikoan, estatu nazionalen arteko lehiek, haien barne-krisiek eta Amerikaren europar kolonizazioaren hasierak, botere politikoaren izaera eta moralitateari, batasun nazionalari, barne segurtasunari, Estatuaren botereari eta nazioarteko justiziari buruzko arazoekiko interesa berritu zuten.

Humanismoa gizakiak unibertsoan duen balioa eta garrantzia azpimarratu zuen mugimendua izan zen, Erdi Aroko filosofiarekin kontrastean, zeinak Jainkoa eta kristautasuna beti erdigunean jarri zituen. Mugimendu hau, hasteko, mugimendu moral eta literario bat izan zen, Erasmo Rotterdamgoa, Thomas More, Bartolomé de las Casas eta Michel de Montaigne bezalako figurek protagonizatua.

Errenazimentuko naturaren filosofiak Erdi Aroko natura kontzeptuarekin hautsi zuen, helburuei eta ordenamendu jainkotiarrari zegokienez. Aldi berean, indarrei, kausa fisikoei eta mekanismoei buruz pentsatzen hasi zen. Gainera, Platonen autoritatera itzuli zen partzialki, Aristotelesen gainetik, bai haren filosofia moralean, bai estilo literarioan, bai matematikari natura aztertzerako orduan emandako garrantzian. Nikolas Koperniko, Giordano Bruno, Johannes Kepler, Leonardo da Vinci eta Galileo Galilei aitzindari eta protagonista izan ziren iraultza zientifiko horretan, eta Francis Baconek oinarri teoriko bat eman zuen iraultzaren ezaugarri izango zen metodo enpirikoa justifikatzeko. Bestalde, medikuntzan, Andreas Vesaliusek giza anatomian egindako lanak diziplina biziberritu zuen eta metodo enpirikoari babes handiagoa eman zion. Errenazimentuko naturaren filosofia, beharbada, hobeto azaltzen da Leonardo da Vincik bere koadernoetan idatzitako bi proposamenen bidez:

• Gure ezagutza orok bere jatorria gure pertzepzioetan du
• Ez dago ziurtasunik non zientzia matematikoak eta zientzia matematikoetatik eratorritako zientziak erabili ezin diren.

Era berean, Galileok esperimentuetan oinarritu zuen bere metodo zientifikoa, baina fisikako problemetan aplikatzeko metodo matematikoak ere garatu zituen, fisika matematikoaren adibide goiztiar. Giza ezagutza ulertzeko bi modu horiek enpirismoaren eta arrazionalismoaren hasierarako funtsa osatu zuten, hurrenez hurren.

Berpizkundeko beste filosofo eraginkor batzuk Pico della Mirandola, Nicolas Cusakoa, Michel de Montaigne, Francisco Suárez, Erasmo Rotterdamgoa, Pietro Pomponazzi, Bernardino Telesio, Johannes Reuchlin, Tommaso Campanella, Gerolamo Cardano eta Luis Vives izan ziren.