Platino

Platinoa
78 Iridioa ← Platinoa → Urrea
78 Pt                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Platinoa, Pt, 78
Serie kimikoa	trantsizio-metalak
Taldea, periodoa, orbitala	10, 6, d
Masa atomikoa	195,084(9) g/mol
Konfigurazio elektronikoa	[Xe] 4f14 5d9 6s1
Elektroiak orbitaleko	2, 8, 18, 32, 17, 1
Propietate fisikoak
Egoera	solidoa
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) 21,45 g/L
Urtze-puntua	2.041,4 K (1.768,3 °C, 3.214,9 °F)
Irakite-puntua	4.098 K (3.825 °C, 6.917 °F)
Urtze-entalpia	22,17 kJ·mol−1
Irakite-entalpia	469 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) 25,86 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 2.330 (2.550) 2.815 3.143 3.556 4.094
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	kubikoa, aurpegietan zentratua
Oxidazio-zenbakia(k)	1, 2, 3, 4, 5, 6 (oxido basiko ahula)
Elektronegatibotasuna	2,28 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 8870 kJ/mol 2.a: 1.791 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	135 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	177 pm
Erradio kobalentea	128 pm
Van der Waalsen erradioa	175 pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa	(300 K) 71,6
Soinuaren abiadura	2.800 m/s
Isotopo egonkorrenak
Platinoaren isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 190Pt %0,014 6,5x1011 u ε 3,18 186Os 191Pt Sintetikoa 2,76 e ε - 191Ir 102Pt %0,782 Pt egonkorra da 114 neutroirekin 190Pt Sintetikoa 50 u ε - 193Ir 181mPt Sintetikoa 4,33 e IT 0,1355e 193Pt 195Pt %32,967 Pt egonkorra da 116 neutroirekin 194Pt %33,832 Pt egonkorra da 117 neutroirekin 195mPt Sintetikoa 4,02 e IT 0,1297e 195Pt 196Pt %25,242 Pt egonkorra da 118 neutroirekin 197Pt Sintetikoa 19,8913 o β− 0,719 197Au 197mPt Sintetikoa 1,59 o IT 0,3465 197Pt 198Pt %7,163 Pt egonkorra da 120 neutroirekin

Platinoa elementu kimiko bat da, Pt ikurra eta 78 zenbaki atomikoa dituena. Metal preziatu gris zurixka, astun, xaflakor, harikor eta korrosioarekiko erresistentea da. Platino izena gaztelaniako platina hitzetik dator, "zilar txiki" euskaraz.^[1][2]

Platinoa platinoaren taldean sartzen da eta taula periodikoan 10.taldean kokatzen da. Platinoaren sei isotopo ikus daitezke naturan. Lurrazalean aurki daitekeen elementu arraroenetako bat da, batazbesteko 5 μg/kg-ko ugaritasuna du gutxi gorabehera.

Nikel eta kobre meatan agertzen da eta, zenbaitetan, baita jatorrizko forman ere, gehienbat Hegoafrikan. Honek %80-ko ekoizpena du bitxien industrian. Munduan dagoen kopuru txikia dela eta, ehunka tona soilik ekoizten dira urtero, ondorioz, gai baliotsua da bitxigintzan.^[3]

Platinoa gutxien erreakzionatzen duen metaletako bat da eta ikaragarrizko erresistentzia du korrosioarekiko, nahiz eta tenperaturak altuak izan. Horregatik, metal nobletzat hartzen da eta platinoa kimikoki libre askotan aurkitzen da jatorrizko platino bezala. Honengatik, Ameriketako kolonizazioaren aurreko bertakoek tresnak egiteko erabiltzen zuten, hondar askoko ibaietatik hartuz. Lehenengo aldiz 16.mendeko europako idatzietan aipatua izan zen. Haatik, Antonio de Ulloak 1748an argitaratutako erresina baten ondoren hasi zen metal honi buruzko ikerketa zientzialarien artean.

Bihurgailu katalitikoetan erabiltzen da, laborategiko ekipamenduan, kontaktu elektrikoetan, odontologian eta automobil-igorpenen kontrolerako gailuetan eta tenperatura handiko labeak indartzeko erabiltzen da. Metal pisutsu bat izanik, osasun arazoak ekar ditzake bere gatzen eraginpean jartzean, baina korrosioarekiko erresistentzia handia duenez, platino metalikoa ez da inoiz egon lotuta osasun ondorioetara. Platinoa duten konposatuak, hala nola, cisplatinoa, oxiplatinoa eta karboplatinoa hainbat minbizi sendatzeko kimioterapian aplikatzen da.^[4]

2018.urtean, platinoaren balioa ontza bakoitzeko $833,00 da.^[5]

Hego Ameriketako hondar urretsuetan aurkitu zen lehen aldiz 1735ean. Ongi irauten du oxidatu gabe eta ez da urtzen azido mineraletan eta inorganikoetan, baina bai azido klorhidrikoak eta azido nitrikoak 3:1 proportzioan nahastuta eratzen duten aqua regia izeneko erreaktiboan. Alkali urtuek ere erasotzen dute, eta berotua dagoenean hidrogeno asko xurgatzen du. Metalen artean pisu espezifikoa handienetakoa du (21,45 g/cm³), eta urtzeko tenperatura ere oso garaia du (1769 °C). Haren  mineralak aqua regia-n urtuz, platinoa amonio kloruroarekin bakartuz lortzen da platino aparra. Hauts, hari, kristal, eta xafla gisa saltzen da. Hauts gisa oso erreaktiboa da, eta katalizatzaile gisa erabiltzen da azido nitrikoa, azido sulfurikoa, oktano indize gorako gasolinak eta beste zenbait gai egiteko.

1. ↑ (Ingelesez) «Platinum | chemical element» Encyclopedia Britannica (Noiz kontsultatua: 2018-10-19).
2. ↑ (Ingelesez) «platinum | Origin and meaning of platinum by Online Etymology Dictionary» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2018-10-19).
3. ↑ (Ingelesez) Hobson, Peter. «Currency shocks knock platinum to 10-year lows» U.K. (Noiz kontsultatua: 2018-10-19).
4. ↑ .
5. ↑ (Ingelesez) «Platinum Prices | Platinum Price Chart History | Price of Platinum Today» APMEX (Noiz kontsultatua: 2018-10-19).