Sukaldeko olio

Sukaldeko olioa, edo “olioa” besterik gabe,^[1] janariak prestatzeko erabiltzen den oinarrizko osagai bat da. Orokorrean, animalia- zein landare-jatorriko edozein substantzia koipetsu, likatsu eta suharbera izan daiteke olioa, giro-tenperaturan (15 ºC inguru) likidoa, uretan disolbaezina eta disolbatzaile organiko zein sintetikoetan disolbagarria.^[2]

Margarinak, olioak ez bezala, giro-tenperaturan solidoak dira. Maiz, partzialki hidrogenatutako landare-olioen (palmondoa, ekilorea, koltza) nahasketak dira, eta hidrogenazio horrek triglizeridoen urtze-puntua altxatzen du. Margarinek ere %20 ura edo esnea daukate. Gurina ere triglizeridoen berariazko nahasketa da eta horren trinkotasuna bermatua dago ura egoteari esker (% 12 -14). Ur gabeturiko gurinari gurin-olio (ing., butter oil) esaten zaio eta elikagaien industrian baliatzen da eskuarki.

Sukaldaritzan, elikagaiak prestatzeko landare-olio mota ugari baliatzen dira, hala nola: oliba, soja, koltza, ekilore, kakahuete, mahats hazi, arto olioa eta beste hainbat. Elikagaiak kozinatzeko (frijitu, erregosi, estofatu…) ez ezik, entsaladak apailatzeko, saltsak (pil-pil, berde, maionesa…) osatzeko eta kontserba hainbaten elementu likidoa eratzeko ere baliatzen da. Jaki gehien-gehienetako ezinbesteko osagai denez, sukaldeko oliorik gabe sukaldaritzarik ia ez legokeela esan daiteke.

Gure artean “olio” esaten zaie, normalean, bai oliba eta ekilore olio hutsei (Hego Euskal Herrian, erabilienak), baita olio bat baino gehiagoren nahasketei ere, hau da, olio huts bat izan daiteke (ekilore olioa) edo bat baino gehiagoren batura (soja, ekilore, arto olioek osatutakoa, adib.). Adiera zabalean, olioa da fruitu, hazi edo animalien ataletatik ateratzen den gantz edo urin likidoa (bakailao gibelaren olioa, zedro-olioa, almendra olioarekin, arrain olioarenak, adib.)^[3].

Olioa lurrindu nahi denean, haren zapore-aromak hobetzeko, bertan murgiltzen dira belarrak (basilikoa, tipulina, erromeroa), erraboilak (baratxuri, tipula, tipulatxa), onddoak (boilurra, saltsa perretxikoa), espeziak (piperbeltz aleak, kanela, banilla), loreak, etab. Dena den jokaera hori arriskutsua gerta daiteke, Clostridium botulinum bakterioa ugaltzeko bide izan daiteke eta.

1. ↑ «Olio - Egungo Euskararen Hiztegia (EEH) - UPV/EHU» www.ehu.eus (Noiz kontsultatua: 2023-02-18).
2. ↑ Agirre, Edorta. (2022). Amantala ta mantela. Pamiela, 342 eta hurr. or. ISBN 978 84 9172 259 5..
3. ↑ Sarasola, Beñat. (2022). Egungo Euskararen Hiztegia. .