XX. mendea

XX. mendea 1901eko urtarrilaren 1ean hasi zen^[1] (MCMI) eta 2000ko abenduaren 31n bukatu (MM)^[2]. Bigarren milurtekoko hamargarren eta azken mendea izan zen, eta hauek izan zituen ezaugarri nagusiak: ulermen zientifikoko eredu berriak, gerraren aurrekaririk gabeko garapena, ia berehala funtzionatuko zuten komunikazio-modu berriak eta arte- eta entretenimendu-modu berriak. Populazio hazkundea ere aurrekaririk gabekoa izan zen^[3], mendea 1.600 milioi biztanlerekin hasi eta 6.200 milioirekin amaitu baitzen^[4].

XX. mendean, planetako egitura politiko eta soziala birmoldatu zuten gertaera geopolitiko garrantzitsuak izan ziren nagusi: Lehen Mundu Gerra, Espainiako gripearen pandemia, Bigarren Mundu Gerra eta Gerra Hotza. Zientziaren eta teknologiaren aurrekaririk gabeko aurrerapenek aro modernoa definitu zuten: arma nuklearren eta energia nuklearraren etorrera, espazioaren esplorazioa, informatika analogikotik digitalera igarotzea eta garraioaren etengabeko aurrerapena, motordun hegaldiak eta automobila barne. Lurraren seigarren iraungitze masiboak, Holozenoko iraungitzea, jarraitu zuen, eta gizakiek kontserbazio-ahalegin handiagoa egin zuten.

Mende honetako gai nagusien artean daude deskolonizazioa, nazionalismoa, globalizazioa eta gobernuen arteko erakundeen forma berriak. Herrialde askotan demokrazia garatu zen, eta emakumeek boto eskubidea irabazi zuten munduko leku askotan. Homogeneizazio kulturala hasi zen, garraio-, informazio- eta komunikazio-teknologia berrien aurrerapenen ondorioz, pop musikaren eta mendebaldeko kulturaren beste eragin batzuekin, nazioarteko korporazioekin, eta esan liteke XX. mendearen amaieran ekonomia benetan globala zela. Pobrezia murriztu egin zen, eta mendea bizi-mailaren igoeraren, munduko populazioaren hazkundearen, ingurumenaren degradazioaren eta iraungitze ekologikoaren lekuko izan zen^[5][6]. Autoak, hegazkinak eta etxetresna elektrikoak orokortu egin ziren, eta bideo- eta audio-grabazioak masiboki egin ziren. Aurrerapen horiek erregai fosilen baliabideak ustiatzeari esker egin ziren, energia erraz garraia zitekeen moduan ematen baitzuten, baina kutsaduraz eta epe luzera ingurumenean izango zuen eraginaz ere arduratu ziren. Gizakiek espazioa esploratu zuten lehen aldiz, eta lehen urratsak eman zituzten Ilargian. Elektrizitatea sortzeko eta telekomunikazioetarako aurrerapen handiei esker, mundu mailako komunikazioa ia berehalakoa izan zen, eta, azkenean, Internet sortu zen. Aldi berean, teknologia medikoan egindako aurrerapenei esker, gaixotasun infekzioso asko ia desagerrarazi ziren, eta ingeniaritza genetiko biologikorako bidea ireki zuten. Aurkikuntza zientifikoek, hala nola erlatibitatearen teoriak eta fisika kuantikoak, sakonki aldatu zituzten zientzia fisikoaren eredu fundazionalak, eta zientzialariak behartu zituzten unibertsoa uste baino konplexuagoa zela konturatzera, eta XIX. mendearen amaieran zientziaren ulermen osoa izateko itxaropenak (edo beldurrak) hankaz gora jarri zituzten.

1. ↑ (Ingelesez) «TWENTIETH CENTURY'S TRIUMPHANT ENTRY; Welcomed by New York with Tumultuous Rejoicing.» The New York Times 1901-01-01 ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
2. ↑ «The 21st Century and the 3rd Millennium» web.archive.org 2019-10-02 (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
3. ↑ Scherbov, Wolfgang Lutz, Warren C. Sanderson, Sergei. (2004). «The End of World Population Growth» The End of World Population Growth in the 21st Century (Routledge)  doi:10.4324/9781315870571-2. ISBN 978-1-315-87057-1. (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
4. ↑ (Ingelesez) «World Population by Year - Worldometer» www.worldometers.info (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
5. ↑ Leakey, Richard E.; Lewin, Roger. (1996). The sixth extinction: patterns of life and the future of humankind. (1. ed. argitaraldia) Anchor Books ISBN 978-0-385-46809-1. (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
6. ↑ «The Sixth Extinction - The Most Recent Extinctions» web.archive.org 2015-12-18 (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).