Back تورمالين Arabic Turmalin Azerbaijani Tormalėns BAT-SMG Турмаліны Byelorussian Турмаліны BE-X-OLD Турмалин Bulgarian Turmalina Catalan Turmalín Czech Turmalin CSB Turmalin Danish
| Turmalin | |
|---|---|
 | |
| Opće značajke | |
| Kategorija | Mineral |
| Grupa | ciklosilikati |
| Kemijska formula | Na(Al,Fe,Li,Mg,Mn)M3Al(Si6O18)(BO3)3(OH,F)4 |
| Identifikacija | |
| Boja | najčešće tamno obojen, skoro crn; ali može varirati u rasponu od smeđe, ljubičaste, zelene, ružičaste, a može biti i dvobojan - ružičasto-zelen (elbait) |
| Habitus | kratko do dugoprizmatični kristali, ponekad čak i igličasti; radijalno-zrakasti agregat = turmalinsko sunce |
| Kristalni sustav i klasa | trigonski, hemiedrija; 3m |
| Kalavost | nema |
| Lom | neravan |
| Tvrdoća | 7-7.5 |
| Sjaj | staklast |
| Indeks loma svjetlosti | nω=1.635 - 1.675 nε=1.610 - 1.650 |
| Pleokroizam | izražen, jer apsorpcija ekstraordinarnog vala u dvolomu nije jako velika = turmalinska kliješta |
| Ogreb | |
| Specifična gustoća | 2.9 - 3.3 |
| Talište | |
| Topivost | |
| Prozirnost | prozirni do opáki |
| Dolazi uz minerale | često kao inkluzije u kvarcu; uz Li-tinjce, epidot, titanit, apatit |
| Ostalo | dijagonalne plohe prizme jako su okomito prutane u zrakastim agregatima i zrnastim masama; piezoelektričan; piroelektričan |
| Varijeteti | |
| Ahroit | bezbojan |
| Indigolit | plav do ljubičast |
| Rubelit | ružičast |
| Sibelit | crven |
| Verdelit | zelen |
| 14 krajnjih članova grupe turmalina | |
| Elbait | Na(Li1.5,Al1.5)Al6Si6O18(BO3)3(OH)4 |
| Šerl | NaFe2+3Al6Si6O18(BO3)3(OH)4 |
| Dravit | NaMg3Al6Si6O18(BO3)3(OH)4 |
| Kromdravit | NaMg3Cr6Si6O18(BO3)3(OH)4 |
| Olenit | NaAl3Al6Si6O18(BO3)3O3OH |
| Bergerit | NaFe3+3Al6Si6O18(BO3)3O3F |
| Povondrait | NaFe3+3(Fe3+4Mg2Si6O18(BO3)3(OH)3O |
| Vanadiodravit | NaMg3V6Si6O18(BO3)3(OH)4 |
| Liddicoatit | Ca(Li2Al)Al6Si6O18(BO3)3(OH)3F |
| Uvit | CaMg3(MgAl5Si6O18(BO3)3(OH)3F |
| Hidroksiferuvit | CaFe2+3(MgAl5Si6O18(BO3)3(OH)4 |
| Rossmanit | (LiAl2)Al6Si6O18(BO3)3(OH)4 |
| Foitit | (Fe2+2Al)Al6Si6O18(BO3)3(OH)4 |
| Magneziofoitit | (Mg2Al)Al6Si6O18(BO3)3(OH)4 |
Grupa turmalina je kemijski jedna od najsloženijih mineralnih grupa silikata. U nju ubrajamo složene aluminijeve i borove ciklosilikate, ali zbog izomorfnih zamjena (čvrstih otopina), njihov sastav jako varira, pa mogu sadržavati natrij, kalcij, željezo, magnezij, litij i druge elemente.
Opća formula turmalina glasi:
gdje je:
- X = (Ca,Na,K,Mn)
- Y = (Mg,Li,Al,Mn,Fe2+)
- Z = (Al,Mg,Ti,Cr,V,Fe3+)
Turmalini kristaliziraju u trigonskom kristalnom sustavu, a kristali su im dugi, igličasti do debeloprizmatski te stupićasti, često trokutasti u poprečnom presjeku. Terminalne plohe su asimetrične i takvu pojavu nazivamo hemimorfijom. Mali, igličasti kristali česti su u finozrnatom granitu aplitu i često tvore radijalno zrakaste agregate koje nazivako turmalinskim suncem. Turmalini se ističu po svojoj trostranoj prizmi; niti jedan drugi mineral nema trostranu prizmu. Rijetki su savršeno euhedralni turmalini (tj. kristali sa svim dobro razvijenim plohama). Izuzetak su dobro razvijeni draviti iz Yinnietharre, u zapadnoj Australiji. Ležište je otkriveno 1970-ih, ali danas je iscrpljeno.
Svi hemimorfni kristali su piezoelektrični, a često i piroelektrični. Turmalinski kristali zagrijavanjem postaju pozitivno nabijeni na jednom kraju, a negativno nabijeni na drugom. Zahvaljujući tom efektu, turmalini u kolekcionarskim zbirkama mogu na sebe navući ružne slojeve prašine, ako su izloženi pod jakim svjetlom. Turmalinska neobična električna svojstva postala su poznata početkom 18. stoljeća. Žarko obojane šrilankanske drage turmaline u velikim količinama donijela je u Europu Nizozemska istočnoindijska kompanija, kako bi zadovoljila zahtjeve tržišta za dragim kamenjem. U to vrijeme još se nije znalo da su šerl i turmalin zapravo jedan te isti mineral.