Tengnga a Panpanawen

Ti Tengnga a Panawen (dagiti pangilasin aporma: mediebal, mediaebal, ken mediæbal) ket isu ti paset ti panawen iti Europeano a pakasaritaan a sumakop ti maika-5 aginggana ti maika-15 a sigsiglo, a kadawyan anamarkaan manipud iti panakarebba iti Lumaud nga Imperio a Romano (i patingga ti Klasiko a Kina-ugma) aginggana ti panagrugi iti Renasimiento ken ti Panawen ti Panagduktal, dagiti paset ti panawen a nangiyeg ti Moderno a Panawen. Ti mediebal a paset ti panawen ket isu ngarud ti tengnga nga oras ti tinawtawid a panagbingbingay ti Lumaud a pakasaritaan a pakapanan dagiti Klasiko, Mediebal, ken Moderno a paset ti panawen; ti pay maipatinayon, ti Tengnga a Panawen ket kadawyan a nabingbingay kadagiti Nasapa a Tengnga a Panawen, ti Nangato a Tengnga a Panawen, ken ti Naladaw a Tengnga a Panawen.

Idi Nasapa a Tengnga a Panawen, ti depopulasion, deurbanisasion, ken ti panagraut dagiti barbaro, ket nangrugi idi Naladaw a Kina-ugma, ket napardas a nagtultuloy. Dagiti barbaro a nagraraut ket nagurnosda kadagiti baro a pagarian kadagiti tidda ti Akinlaud nga Imperio a Romano. Idi maika-7 a siglo ti Amianan nga Aprika ken ti Tengnga a Daya, a paset idi ti Akindaya nga Imperio a Romano, ket nagbalin a Islamiko nga Imperio kalpasan ti panagrukma dagiti simmaruno kenni Muhammad. Nupay adda dagiti adu a panagbalbaliw dagiti patakder ti kagimongan ken politika, ti pannakaisina ti Kina-ugma ket saan idi a kompleto, gapu ta dagiti kaaduan a baro a pagarian ket innayonda dagiti adu a rimsua a Romano nga instituto; bayat a dagiti monestario ket nabangon idi nagpadpadakkel ti Kristianidad idiay Akinlaud nga Europa. Idi maika-7 ken maika-8 a sigloa, dagiti Pranko, babaen ti Karolingio a dinastia, ket nangibangon ti imperio a simmakup iti kaaduan ti Akinlaud nga Europa; ti Imperio a Karolingio ket nagpaut aginggana idi maika-9 a siglo, nga idi ket naparukma manipud kadagiti panagtalmeg iti panagraut — dagiti Viking manipud iti amianan; dagiti Magyar manipud iti daya, ken dagiti Saracen manipud iti abagatan.