Historio di Guinea

La teritorio di la nuna Guinea apartenis al imperio Mali, qua existis pos la yari 1230a, e pose al imperio Songhai, qua expansis su pos 1460 ed existis til 1591. Portugalani esis l'unesma Europani qui arivis a la regiono. Li komencis komercar sklavi dum la 16ma yarcento, uzinta tale nomizita "triangulatra komerco": li kompris sklavi por uzar en plantacerii di Amerika, e pagis kun texaro, rumo ed altra produkturi Europana. La sklavi en Amerika produktis sukro, tabako ed altra produkturi qui vendesis en Europa.

De 1725 til 1896 existis teokratiala stato nomizita Futa Jalon (France: Fouta Djallon) fondata sur l'islamana legaro e kun chefurbo en Timbo, urbeto proxim la nuna Mamou, en Guinea. Ta stato subdividesis en 9 provinci kun kelk autonomio. Ta stato explotachis la profitoza komerco di sklavi kun Portugalani e Franci. En 1865, Futa Jallon invadis vicina imperio Kaabu, en la nuna Senegal e Gambia, e konquestis ol komplete en 1867.

Francia komencis okupar la regiono dum la duesma duimo de la 19ma yarcento, ma pos 1882 ol konfrontis rezisto di lokala militarala chefo Samory Touré. Touré, kun 30 o 35 mil soldati e Britaniana pafili, konfrontis Franc armeo en kelka batalii. Francia vinkis Touré erste en 1898, e transformis Guinea en kolonio.

Guinea nedependanteskis de Francia ye la 2ma di oktobro 1958. Ahmed Sékou Touré esis lua unesma prezidanto. Ilu guvernis la lando til lua morto, ye la 26ma di marto 1984. La chefa ministro Louis Lansana Beavogui asumis provizore e devis kunvokar elekti 45 dii pose, tamen, ye la 3ma di aprilo la generalo Lansana Conté donis stato-stroko e asumis povo til lua morto, ye la 22ma di decembro 2008.

Kelka hori pos la morto di Lansana Conté, Moussa Dadis Camara asumis povo per stato-stroko kom chefo di uniono di militisti e guvernis til 2009,^[1] kande ilu subisis atento kontre lua vivo. Kande Camara transferesis vers Maroko por medikala kuracado lora viceprezidanto, generalo Sékouba Konaté, asumis la povo. Konaté kunvokis elekti por prezidanto la sequanta yaro, qui vinkesis da Alpha Condé, qua asumis povo ye la 21ma di decembro 2010.

Dum la nokto di la 18ma di julio 2011, la domo di Alpha Condé atakesis dum probo di stato-stroko, ma ilu eskapis sendomaja.^[2]. Pose, 16 personi akuzesis pri probo di asasino kontre la prezidanto. En februaro 2013, l'opozantaro anuncis ke ne pluse partoprenus elekto pro dubar pri la honesteso di la procedi. Protesti kunvokesis en tota la lando, e 9 personi mortis dum konflikti inter policisti e demonstreri.

En oktobro 2020, prezidanto Alpha Condé vinkis l'elekto triesmafoye. L'opozantaro akuzis lu pri elektala fraudo. Condé alegis ke plebicito eventinta ye marto sam yaro posibligis lu konkurencar triesmafoye. Ye la 5ma di septembro 2021 eventis stato-stroko qua revokis ed arestis Condé^[3], dissolvis la parlamento e revokis lora konstituco.

1. ↑ Army steps in after Guinea president Lansana Conté dies - Publikigita da The Guardian. Dato di publikigo: 23ma di decembro 2008.  Loko di publikigo: London.URL vidita ye 23ma di decembro 2009. 
2. ↑ Guinea: Conde's Residence Hit By Rocket Fire. allAfrica.com (19ma di julio 2011)
3. ↑ Guinea military commanders stage coup, remove President Alpha Conde from power - Publikigita da www.cbsnews.com. URL vidita ye 28ma di oktobro 2021. Idiomo: Angla.