Manipulus (vel poetice maniplus) primum fuit tanta copia calamorum, quanta una manu comprehenditur, ut Isidorus in Originibus 18.3.5 declarat: manualis herbarum fasciculus, quem manu quis apprehendit metendo, vel Vergilius in Georgicis 3.297 s.: filicumque maniplis / sternere subter humum. De hac re nomen certae partis sive manus legionis Romanae factum est. Nam, ut apud Isidorum loco citato legimus, temporibus Romuli militibus pro vexillis fasciculos feni fuisse, qua re manipulos nominatos esse. Eadem in Fastis Ovidianis dicuntur.[1]