Magnoliophyta

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa bresàna moderna.

Magnoliophyta l'è 'l nòm d'en taxon de piànte colocàt endèla categurìa tasonòmica de divisiù, che 'ndèl sistéma de clasificasiù del Cronquist (1981) el cuincìt endèla sò circuscrisiù con chèla che 'ndèn quac óter sistéma de clasificasiù l'è ciamàda angiospèrme (en latì: Angiospermae, come 'ndèl sistéma de clasificasiù del Engler, e 'n inglés ansgiosperms compàgn che 'ndèl sistéma de clasificasiù APG II del 2003).

I fiùr de le angiospèrme i è diferèncc de chèi del rèst de le spermatòfite perchè 'l g'ha dei vertezèi o spirài urdenàde de sépali, pétali, stam e carpèi, e i carpèi i g'ha dét i òvuli e i ricéf el pòlen 'nsìma a la sò superfìce stigmàtica envéce che risiìl diretamènte sùra l'òvulo compàgn che 'ndèle gimnospèrme.

La paròla Magnoliophyta l'è duzìda al fat che fìna a mìa tat tép fa, se pensàa che le magnòlie i éres i fiùr che se 'nsömeàa de piö a le "angiospèrme ancestrài" (la prìma piànta con chèste caraterìstiche, de la qual saès nit fò töte le ótre angiospèrme).

La paròla Angiospermae 'nvéce la vé de l'uniù de dò paròle del gréc antìc: αγγειον (angíon- vas, ánfora) e σπέρμα (sperma, somésa); isé, chèsta paròla cumpunìda la völ dì "somésa che stà 'ndèn vas", e la fa riferimènt al fat che i sò òvuli (e piö tàrde la sò somésa) i è enciurciàcc sö 'ndèna fòia fèrtil che la pórta i òvuli o carpèl. Isé, 'l granì de pòlen per fecondà l'òvulo, el g'ha de tocà 'na superfìce del carpèl preparada apòsta per chèsto (el "stigma") envéce che 'na zó diretamènte sùra l'òvulo compàgn che 'ndèle gimnosperme.

La strütüra particular dei sò fiùr l'è mìa l'ünica diferènsa che gh'è col rèst de le spermatòfite, i óter caràter distintìf i è: la ridusiù del gametòfito feminìl a póche cèlule, la dópia fecondasiù (co la formasiù de 'na fìbra nütritìva tìpica, triplòida, ciamàda endospèrma, al momènt che se fùrma l'òvulo), e 'n xiléma e floéma distintìf.

La diversificasiù che gh'è stat endèle Angiospermae l'è 'mpresionànta. Endèl regìster fòsil compàr al prensépe del Cretácic (130 miliù de agn fa), e de chèl momènt lé compàr 'na möcia de fòsii de spéci con grànde diferènse 'ntra de lùre, compàgn che se i ìes comparìde de cùlpo con töta la sò diversità. Darwin stès l'è restàt deànti a chèsto fat e 'l ìa ciamàt en "mistéro spaentùs". Amò 'ncö, presapóc el 90 % de le piànte de tèra le aparté a chèsto 'nsèma. Sö 257.000 spéci vivènti (Judd et al. 2002), le angiospèrme i è le responsàbii de la part piö grànda de la diversità 'ndèle spermatòfite, embriofite e viridofite.

Isé come che 'l g'ha 'na möcia de spéci, chèsto 'nsèma 'l g'ha apò a 'na gran diersità de portamènt, caraterìstica chèsta che la g'ha pirmitìt de ocüpà töcc i ambièncc ecològic pusìbii. Gh'è dei arbùsti e gh'è dele erbácee, ghe n'è de tèra e ghe n'è de àiva, se le càta 'ndèi dezèrcc isé come che 'ndèle mòte, tat al lièl del mar come che söi mucc piö alcc. La diersità de le spéci l'è piö grànda 'ndèle zòne tropicài e ömede (entùren al 60 % de le spéci i è tìpiche de le zòne tropicài e ìl 75% le pöl crèser al mèi endèn clìma tropicàl), e le càla de nömer de menemà che se va sö de latitùdine, 'nfìna a rià a 'na reprezentànsa minuritària 'ndèle zòne piö frède compàgn che 'ndèla tùndra (che amò 'ncö l'è duminàda de le cunífere).

Le piànte che fa part de le Angiospèrme le reprezènta la fónt principàl de i alimèncc cönsömàcc de l'òm, de materie prìme e prodócc natürài. El piö gròs de la alimentasiù del mónt la vé de apéna quìndes spéci, töte de Angiospérme.