Kolossew

Kolossew

Post tal-kostruzzjoni	Regio III Isis et Serapis Ruma , Italja
Data tal-kostruzzjoni	72 sa 80 AD
Ordnat minn	Vespasjan
Tip ta' bini	Anfiteatru Ruman
Abbiltà	50,000 sa 80,000 (estimi antiki) spettatur

Il-Kolossew, magħruf ukoll bil-Latin bħala Amphitheatrum Flavium, huwa anfiteatru ovali ta’ żmien l-Imperu Ruman fiċ-ċentru ta’ Ruma, l-Italja. Il-Kolossew jinsab ftit ’il bogħod mill-Forum Ruman, kemm kemm fil-Lvant, u huwa l-ikbar anfiteatru li qatt inbena fid-dinja. Il-kostruzzjoni tiegħu bdiet taħt l-imperatur Vespasjanu (li rrenja mid-69 sad-79 W.K.) fis-sena 72 W.K.^[1] u tlestiet fis-sena 80 W.K. taħt is-suċċessur u l-eredi tiegħu, Titu (li rrenja mid-79 sal-81 W.K.).^[2] Matul ir-renju ta’ Domizjanu (li rrenja mill-81 sas-96 W.K.) sarulu modifiki ulterjuri.^[3] It-tliet imperaturi li kellhom il-patroċinju tax-xogħlijiet ta’ kostruzzjoni huma magħrufa bħala d-dinastija Flavjana, u għalhekk l-anfiteatru ġie msejjaħ bħala l-Anfiteatru Flavjan minn klassiċisti u arkeologi li ġew wara, minħabba li huwa assoċjat ma’ isem il-familja Flavjana (Flavius).

Il-Kolossew inbena bil-ġebel tal-ġir travertin, bit-tufu (blata vulkanika), u bil-konkoż miksi bil-brikks. Huwa stmat li kien jiflaħ bejn 50,000 u 80,000 spettatur f’diversi żminijiet tal-istorja tiegħu tul is-sekli^[4][5], b’udjenza medja ta’ xi 65,000 ruħ^[6]; kien jintuża għall-ġlied bejn il-gladjaturi u għall-ispettakli pubbliċi bħal battalji taparsi fuq il-baħar (għal perjodu qasir ħafna peress li l-ipoġew malajr imtela b’mekkaniżmi għal attivitajiet oħra), għall-kaċċa tal-annimali, għall-iġġustizzjar, għall-battalji taparsi li kienu jfakkru xi battalji famużi, u għad-drammi bbażati fuq il-mitoloġija Rumana. Fil-bidu tal-Medju Evu l-binja ma baqgħetx tintuża għad-divertiment. Minflok tul is-sekli ntużat għall-akkomodazzjoni, għall-gabbani tas-snajja’, għall-kwartieri ta’ ordni reliġjuża, bħala fortizza, bħala barriera u bħala santwarju Kristjan.

L-isem “Kolossew” beda jintuża mill-Medju Evu ’l quddiem, u oriġina mill-aġġettiv Latin colosseum (li jfisser “kolossali”, kif fil-fatt kien jidher speċjalment fil-Medju Evu qalb id-djar ta’ sular jew żewġ sulari^[7]) jew inkella, iktar probabbli, peress li viċin tiegħu kien hemm statwa akrolitika kolossali ta’ Neruni.^[8]

Minkejja li ġarrab ħsarat sostanzjali minħabba t-terremoti kif ukoll minħabba s-serq tal-ġebel biex jerġa’ jintuża f’kostruzzjonijiet ġodda, il-Kolossew xorta waħda għadu simbolu ikoniku tal-Imperu Ruman u ġie elenkat bħala wieħed mis-Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja.^[9][10] Huwa wieħed mill-attrazzjonijiet turistiċi popolari ta’ Ruma u għandu rabtiet ukoll mal-Knisja Kattolika Rumana, peress li kull sena fil-Ġimgħa l-Kbira, il-Papa jmexxi purċissjoni tal-Via Crucis li tibda proprju minn ħdejn il-Kolossew.^[11]

Il-Kolossew jidher ukoll fuq il-verżjoni Taljana tal-munita ta’ ħames ċenteżmi tal-ewro.^[12]

1. ^ Hopkins, p. 2.
2. ^ Bianchi Bandinelli e Torelli 1976, Arte romana scheda 99.
3. ^ Roth, Leland M. (1993). Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning (First ed.). Boulder, CO: Westview Press. ISBN 978-0-06-430158-9.
4. ^ William H. Byrnes IV (Spring 2005) "Ancient Roman Munificence: The Development of the Practice and Law of Charity". Rutgers Law Review vol. 57, issue 3, pp. 1043–1110.
5. ^ "BBC's History of the Colosseum p. 1". Bbc.co.uk. Aċċessat 03-03-2021.
6. ^ Baldwin, Eleonora (2012). Rome day by day. Hoboken: John Wiley & Sons Inc. p. 26. ISBN 978-1-118-16629-1.
7. ^ Giorgio Fabretti e Piero Meogrossi, 2009, "Il Cronosseo".
8. ^ “Colosseo - Treccani”. Aċċessat 03-03-2021.
9. ^ "The New Seven Wonders of the World". Hindustan Times. Arkivjat 30-09-2007. Aċċessat 03-03-2021
10. ^ “New 7 Wonders of the World”. Aċċessat 03-03-2021.
11. ^ "Frommer's Events – Event Guide: Good Friday Procession in Rome (Palatine Hill, Italy)". Frommer's. Arkivjat 07-01-2009. Aċċessat 03-03-2021.
12. ^ “National sides - Italy” - European Central Bank. Aċċessat 03-03-2021