Brahmanisme

Het brahmanisme was een vedische religie waaruit de eerste vormen van hindoeïsme zijn ontstaan.^[1] Een van de pijlers van het brahmanisme is het systeem van varna's waarin brahmanen de dominante klasse zijn. Het is dan ook meer een sociopolitiek systeem dan een religie, wat onder meer blijkt uit het vermogen om goden uit andere religies te absorberen, zoals Krishna en Shiva.^[2]:24 Het brahmanisme vloeit voort uit het idee dat de brahmanen niets verschuldigd zijn aan de samenleving, maar dat die samenleving juist alles aan de brahmanen te danken heeft.^[2]:245 Een andere pijler is het offer (yajna) en de daarmee gepaard gaande shrauta-rituelen. Meer dan het vedisme waar het uit voortkwam en waar de nadruk lag op lofzangen voor de deva's of goden, is het dan ook een offerreligie. Met het ontstaan van het neobrahmanisme verschoof de nadruk naar concepten als Atman die Brahman is, karma, samsara (de cyclus van dood en wedergeboorte) en moksha (de bevrijding daarvan), maar offers bleven een rol spelen in het dagelijkse leven en zouden dat ook in het hindoeïsme doen, de religie die als synthese met andere religies en culten uit het brahmanisme evolueerde.

De brahmanisering, de succesvolle verspreiding van het brahmanisme buiten het oorspronkelijke kerngebied is opmerkelijk, aangezien het brahmanisme geen missionaire beweging is en bekering niet mogelijk is, alleen via geboorte kan iemand brahmaan worden.^{[2]:4, 408} Dit succes is waarschijnlijk te danken aan de definitiemacht die zij hadden als de geleerde klasse, waardoor zij een imago wisten te creëren dat navolging vond. Deze vorm van acculturatie ging overigens ook gepaard met de aanpassing van het brahmanisme zelf, waarbij goden als Shiva en Vishnu werden geabsorbeerd door het brahmanisme.

Religieus exclusivisme, het idee dat slechts een enkele religie waar is, is een belangrijk onderdeel van religies als het christendom. Dit heeft als model gediend bij de beschrijving van veel Aziatische bewegingen die dit exclusivisme niet of nauwelijks kenden. Hoewel deze bewegingen ook wel tegenover elkaar stonden, stonden zij veel meer naast elkaar en beïnvloedden zij elkaar in sterke mate. Veelal pas in hun beschrijving door westerse geleerden werden ze onderscheiden als ismes en in isolatie behandeld. Een goed begrip ontstaat echter pas door de wisselwerking van deze bewegingen te beschouwen. Wel moet daarbij in ogenschouw genomen worden dat het brahmanisme de wisselwerking en aanpassing altijd negeerde en ontkende dat het in het verleden anders was geweest.^[2]:113 Daarmee kon het wel een exclusivisme pretenderen.

1. ↑ Heesterman, J. (2005): 'Vedism and Brahmanism' in The Encyclopedia of Religion, p. 9552–9553
2. ↑ ^{a b c d} Bronkhorst (2016)